على اكبر ذاكرى نگارش موسوعه ها و دائرة المعارفها در اين قرن, بويژه در دهه هاى اخير رايج شده است.موسوعه, به مجموعه هايى گفته مى شود كه به موضوع شخصى و زمينه علمى خاص مى پردازد. موسوعه, بيش تر گردآورى است و البته پژوهش را نيز به همراه دارد. برخلاف دائرة المعارف كه نگاه آن, بيش تر نگاه پژوهشگرانه و نگارش و سامان دهى مطالب به روز است.از جمله موسوعه هايى كه بخشى از آن به بازار انديشه عرضه شده سلسله موسوعات فقه السلف است كه به خامه دكتر محمد روّاس قلعه جى1 نگاشته شده و يا زير نظر و اشراف وى نشر يافته است. تاكنون, ديدگاههاى فقهى نُه تن از صحابه و تابعين نگارش شده و در دسترس فرهيختگان قرار گرفته است:1. موسوعه فقه ابى بكر در 242 صفحه.2. موسوعه فقه عمر بن خطاب در 750 صفحه.3 . موسوعه فقه عثمان.4. موسوعه فقه على بن ابى طالب در 650 صفحه.5. موسوعه فقه عبدالله بن مسعود.6. موسوعه فقه عبدالله بن عباس در دو جلد.7. موسوعه فقه ابراهيم نخعى در دو جلد 1200 صفحه.8. موسوعه فقه عبدالله بن عمر.9. موسوعه فقه ام المؤمنين عائشه كه زير نظر دكتر محمّد روّاس قلعه جى, نشر يافته است.دكتر قلعه جى, اكنون موسوعه فقه عطاء بن ابى رباح و حسن بصرى را در دست نگارش دارد.در اين مقال پس از اشاره به انگيزه و روش نگارش آقاى قلعه جى در اين موسوعه هاى مفيد و كاراى فقهى نگاهى گذرا مى افكنيم به موسوعه فقه على بن ابى طالب و آن گاه با معرفى موسوعه فقه ابراهيم نخعى, به نقد پاره اى از ديدگاههاى مطرح شده در مقدمه اين موسوعه درباره شيعه, مى پردازيم.نقد ديدگاههاى قلعه جى در مقدمه موسوعه فقه نخعى, به معناى بى اهميت جلوه دادن كار شايسته ايشان نيست. روشن است كه گردآورى ديدگاههاى يك فرد از منابع گوناگون, كوشش بسيارى را در پى داشته است و دستيابى به فقه پيشين, ما را با مسائل مطرح شده صدر اسلام آشنا مى سازد و توان علمى و استدلال صحابه و تابعين را نشان مى دهد و منبع مناسبى براى پژوهشهاى فقهى است.
انگيزه نگارش فقه پيشينيان
انگيزه نگارش اين مجموعه, دگرگونى است كه اينك در جامعه هاى اسلامى رخ داده است. روشنفكران مسلمان بر اين باورند: شناخت اسلام را نمى توان در گروه و مذهبى ويژه ساخت و هر انديشه اى را بدون دليل و برهان پذيرفت. امروز حصارها شكسته شده است و افراد در پى منطق و استدلالند. بنابراين, هر ديدگاه و عقيده اى كه همراه دليل باشد پذيرفتنى است و اگر برهانى بر آن اقامه نشود, پذيرفتنى نيست. نويسنده درباره اهميت و انگيزه كار خويش مى نويسد:(دورانى كه مردم خود را در حصار احكام مذهبى ويژه و شناخته شده درآورند و حق را تنها در آن ببينند و جز آن را, بدون اين كه دقتى در دليل آن داشته باشند, باطل بينگارند سپرى شده است. اكنون زمانى فرا رسيده كه مردم ديدگان خود را بر نور دين الهى باز كرده اند و اين نور را در هر مذهبى يافته اند; زيرا تمام مذهبها و آيينها از پيامبر(ص) گرفته شده است, بلكه فرهيختگان از اين امت مى پذيرند و سؤال مى كنند از فتوايى كه همراه دليل باشد, گرچه از غير مذاهب چهارگانه باشد.)2از اين سخن استفاده مى شود: فرهيختگان جامعه اسلامى از اين كه در چهارچوب مذهب ويژه اى قرار گيرند, سرباز مى زنند و اينان خواهان دليل و برهانند. دين حق در مذهبى ويژه جلوه گر نيست, بلكه همه مذهبها و آيينهاى اسلامى, بهره اى از اين نور دارند و چنانچه دليلها و برهانهاى قوى داشته باشند, ديدگاه مذهبى آنان مورد پذيرش جامعه اسلامى واقع مى شود.قلعه جى, با اين ديد به تدوين ديدگاهها و آراى فقهى بزرگان اسلام مى پردازد.
لطفا منتظر باشید ...
