روحانيت شيعه و استعمار - حوزه در صحنه سیاست و اجتماع نسخه متنی

سيّد على اكبر از بوشهر به بصره رفت ودر آن جا با سيد جمال الدين كه از تهران به عراق تبعيد شده بود ملاقات كرد وبا همفكرى يكديگر مبارزه را در افقى بالاتر ادامه دادند. با نوشتن نامه به ميرزاى شيرازى آن جناب را در جريان جنايات رژيم قاجار قرار دادند.61

در همان اوقات در تهران ملافيض اللّه فاضل در بندى كه از اكابر علما ومراجع بود در مسجد سقا باشى عليه مفاسد اجتماعى فساد دربار و مليجك بازى شاه وسفر پرهزينه امينه اقدس به خارج سخنرانى مى كند. از جمله مى گويد:

(اين مليجك بازى چه است. اسلام را ضايع كردند. زن مسلمانان رابه فرنگ چرا مى فرستند. امينه اقدس راچرا به فرنگ فرستادند؟كور شد جهنم! شوكت اسلام راچرا مى شكنند.)62

سرانجام اين مرد بزرگوار را نيز كه به تعبير امين الدوله:

(در منبر نسبت به شاه ووزير بى حفاظتى مى كرد وحق مى گفت بى احترامانه بيرون وبه عراق فرستاده بودند.)63

از سرنوشت اين مرد بزرگ. بعد از تبعيد اطلاع صحيحى در دست نيست. ولى همين قدر در تاريخ هست كه مردم وعلماء به جاى مكان زندگى از قبرش سؤال مى كردند.

ذوالرياستين بعد از سخنرانى در ميان جمعى از بزرگان در محله شاه آباد مى گويد:

(وقتى از منبر پايين آمدم آقاى سلطان الذاكرين آقا ميرزا ابوالفتح مرا كنار كشيده وگفت: من سؤال نمى كنم: ملا فيض اللّه خودش كجاست ولى سؤال مى كنم كه: قبرش در كجاست.)64

مبارزات پى گير و پردامنه علماى ايران بويژه علماى تهران واصفهان وتبريز و شيراز به رهبرى ميرزاى شيرازى عليه قرار داد رژى فصل روشن وآشكارى از تاريخ مجاهدتهاى علماى آن روزگار است.

مقاومتى كه توانست شوكت دروغين ناصر الدين شاه را از بين ببرد وضربات سنگينى را به حكومت پنجاه ساله او وارد سازد.

بعد از اين واقعه كه ميرزاى آشتيانى وساير علماى تهران محبوب دلهاشده بودند وبه دربار و درباريان اعتنايى نداشتند شاه ايران در صدد بر آمد كه رونق بازار ميرزاى آشتيانى رابشكند واز اهميت او در انظار مردم بكاهد. چاره را در آن ديد كه از علماى ساكن عراق به تهران دعوت كند وبه بهانه اخذ مسائل شرعى او را واسطه بين خود ومردم قرار دهد. به خدمت ميرزاى شيرازى عرضه داشت كه آن جناب يكى از آقازاده هاى تهرانى را به ديار شاه گسيل دارند. ميرزاى بزرگ جناب سيد محمد طباطبايى را كه ساليان در مكتب سامرا پرورش يافته و مورد اعتماد آن جناب بود به ايران فرستاد واو در سال 1311 وارد دار الغلافه شد. ولى ناصر الدين شاه نه تنها از اين دعوت به آرزوى خود نرسيد كه ماجرا بر عكس نتيجه داد:

(آقاى طباطبايى در توقير واحترامات ميرزا[آشتيانى] مبالغه فرمود. واز معاشرت شاه ودر باريان تنفر مى فرمود. بلكه آنچه بزرگان ديگر از قبيل سيد جمال الدين وميرزا ملكم خان جرئت تصريح نداشتند وبا كنايه اشاره مى كردند تصريح مى فرمود ومعايب سلطنت مستبده ومفاسد حكومت خود سرانه جا برانه راآشكار مى فرمود.)65

در باريان براى خنثى كردن اقدامات طباطبايى چاره را در آن ديدند كه شخصيت او را در هم شكنند ومردم رانسبت به وى بدبين سازند. بدين جهت مفاسد بسيارى رابه سيد جمال الدين نسبت دادند واو را بى دين و دهرى وطبيعى خواندند. پس از آن كه از كار سيّد فارغ شدند عليه آقاى طباطبايى به خاطر دوستى با سيّد جمّال

الدين وارد ميدان شدند. ولى آن جناب از حق چشم نپوشيد واز مبارزه عليه استبداد لحظه اى باز نايستاد. مبارزات اين سيد جليل القدر وسخنان بيدار گر او ثمرداد. روحانيت عمق مسائل رامتوجه شد و به پيروى از آن مرد بزرگ پا به ميدان مبارزه گذارد واولين شهيد راه آزادى تقديم كرد.66

روحانيت شيعه و استعمار

قرن نوزدهم ميلادى ، قرن سقوط پى در پى كشورهاى آسيا و آفريقا دردام استعمار بود توسعه سرمايه دارى ، به دست آوردن مواد خام و تحصيل بازار مصرف ، استعمارگران طمّاع غربى را وا مى‏داشت ، تا در لواى گسترش عمران و آبادى به ديگر سرزمينها دست اندازى كنند(67) در مواردى كه از تصرف مستقيم سرزمينى ناتوان مى‏شدند ، در صدد بر مى‏آمدند با قرار دادهاى سياسى و اقتصادى منافع خود را تثبيت نمايند .

انديشه‏هاى كفر ستيزى و عزتمندانه حوزه‏هاى دينى ، زمينه هايى بود كه حوزويان را به رويارويى با متجاوزان مى كشاند . در عرصه مبارزات ملل مظلوم جهان ، تاريخ علماى مسلمان ، بويژه شيعه را به عنوان پيشگامان نهضتهاى ضد استعمارى به ثبت رسانده است .

رويارويى فرهنگى علماء با استعمار

از روزگار صفويان ، جهان گشايان غربى ، سعى كرده‏اند درقالب دين و مذهب و داعيه همراهى با محرومان و آبادانى سرزمينهاى اسلامى ، به درون جوامع اسلامى پانهند و مردم را از اصالتهاى ملى و مذهبى خويش دور سازند .

كشيشان كاتوليك و پروتستان ، دوشادوش متجاوزان ، ايفاگر نقشهاى مهم بودند . در لباس ميش ، گرگ مآبانه رفتار مى كردند . بگذريم از عده‏اى انگشت شمار كه با انگيزه خدمت به همنوعان و هم مسلكان خود ، به مسلك ميسيونرهاى مذهبى در مى آمدند ، اصولاً ، ميسيونرهاى مذهبى ، مزورانه با تخدير افكار و انديشه‏ها ، در راستاى مطامع استعمار گام بر مى داشتند .

سردمداران كليسا ، به فرماندهان جنگ توصيه مى‏كردند كه كشيشان را نيز همراه داشته باشند . ازاين روى ، در لشكر كشيهاى پرتغال به جزاير ايرانى ، شمارى از فرستادگان

كليساها نيز در كنار شان بودند .68

يكى از راههاى نفوذ كليساى كاتوليك آن بود كه كشيشهاى كار آزموده خود را با پشتيبانى شاهان اروپا ، به دربارهاى كشورهاى خاور زمين مى فرستاد ، تا دولتهاى غربى با استفاده از نفوذ آنان ، بتوانند به خواسته‏هاى خود دست يابند . به نوشته شاردن: « اگوستن‏هاى پرتغال اولين كشيشهاى اروپايى هستند كه به اصفهان آمده‏اند .