مقدمــه - شناخت عربستان نسخه متنی

مقدمــه

عربستان سرزمين نبوت و ولايت است. هر ساله ميليونها عاشق از دور و نزديك به سوى حرمين مىشتابند تا از بركات اين سرزمين مقدس بهرهمند شوند. مسلمانان كشور ما نيز در شمار اين عاشقان دلباختهاند كه براى عزيمت به آن مكان مقدس، سر از پا نمىشناسند. وجود چنين پيوند مستحكمى، ضرورت آگاه شدن از وضعيت و موقعيت اين كشور را ايجاب مىكند. احساس اين ضرورت، سبب شد تا دست به كار تدوين كتاب حاضر شويم. اين كتاب برگرفته از كتابهاى زير است: عربستان، از سرى انتشارات «نظرى اجمالى به كشورها» شماره 16، محمد فخرى، مؤسسه مطالعات و پژوهشهاى بازرگانى، تهران، 1372 عربستان، وزارت امور خارجه، دفتر مطالعات سياسى و بين المللى، 1374 مقاله آلسعود و عربستان، مرحوم استاد مشايخ فريدنى كه در فصلنامه ميقات حج چاپ شده است. به علاوه در هر بخش يادداشتهاى ديگرى با استفاده از منابع مختلف بويژه از آنچه در فصلنامه ميقات حج بوده، افزوده شده است.

فصـــل اول

جغرافياى طبيعى، انسانى و سياسى

عربستان

جغرافياى طبيعىموقعيت جغرافيايى

شبه جزيره عربستان در نيمكره شمالى و نيمكره شرقى در جنوب غربى آسيا قرار گرفته است و از هفت واحد سياسى: عربستان سعودى، جمهورى يمن، عمان، امارات متحده عربى، قطر، بحرين و كويت تشكيل شده است. عربستان سعودى با مساحت 690/149/2 كيلومتر مربع از بزرگترين كشورهاى اين شبه جزيره محسوب مىگردد. اين كشور بين خطالعرض جغرافيايى 016 الى 032 در شمال خط استوا واقع شده و از شمال به اردن و عراق و از جنوب به جمهورى يمن و عمان و از شرق به كويت، بحرين، قطر و امارات عربى متحده، خليج فارس و از مغرب به درياى سرخ محدود مىشود. طول مرزهاى عربستان سعودى 4532 كيلومتر مربع مىباشد كه با عراق 808 كيلومتر، اردن 742 كيلومتر، كويت 222 كيلومتر، عمان 676 كيلومتر، قطر 40 كيلومتر، امارات عربى متحده 586 كيلومتر و با يمن 458/1 كيلومتر مربع مرز مشترك دارد. پايتخت عربستان سعودى رياض است.

عوارض طبيعى

عربستان سعودى از نظر جغرافيايى به چهار منطقه تقسيم مىشود: 1 ـ ارتفاعات غربى; كه جبال سروات مىباشد، از خليج عقبه در شمال شروع و تا منطقه حجاز و عسير در جنوب ادامه دارد. مابين اين كوهها و ساحل درياى احمر دشتى قرار گرفته كه به آن تهامه مىگويند. 2 ـ نجد; اين منطقه در مركز شبه جزيره عربستان واقع است وقسمت اعظم شبه جزيره را فراگرفته است. از جنوب به ربعالخالى، از غرب به حجاز، از شرق به سرزمين احساء و از شمال به عراق و اردن محدود است. اين سرزمين داراى ارتفاع بين 750 تا 1500 متر مىباشد. 3 ـ منطقه احساء; در ساحل شرقى واقع در كرانههاى خليج فارس قرار گرفته است. 4 ـ مناطق صحراهاى شنزار; كه به سه قسمت تقسيم شده است: الف) صحراى نفود: در شمال عربستان واقع شده كه هفتاد هزار كيلومتر مربع مساحت دارد و مركب از تپههاى شن سرخ است. ب) صحراى دهناء: اين صحرا مابين صحراى ربعالخالى وصحراى نفود قرار گرفته است. ج) در جنوب صحراى دهناء، بيابان بىآب و علف ديگرى به نام ربعالخالى قرار دارد كه مساحت آن تقريباً 000/480 كيلومتر مربع مىباشد، اين بيابان مابين نجد و عمان و حضرموت قرار گرفته، تا نيم قرن بدون هيچگونه تمدن بشرى و آبادانى بوده است، امّا در حال حاضر در اين صحرا مقادير فراوانى نفت يافت شده كه شركت نفت آمريكايى آرامكو در اينجا مشغول فعاليت مىباشد. به جز اين دو چهره طبيعى، عربستان به سه ناحيه تقسيم شده است: 1 ـ تهامه; اين سرزمين در ساحل درياى سرخ قرار دارد و تا سرزمين نجران امتداد يافته است. در اين منطقه شدت گرما و آفتاب سوزان زندگى را مشكل نموده است و علت نامگذارى تهامه نيز به همين دليل مىباشد. 2 ـ نجد; اين سرزمين قسمت اعظم شبه جزيره عربستان را فرا گرفته است. از جنوب به ربعالخالى، از غرب به حجاز، از شرق به سرزمين احساء و از شمال به عراق و اردن محدود مىباشد. اين سرزمين داراى ارتفاع بين 750 تا 1500 متر مىباشد و به همين جهت آن را نجد مىگويند «واژه نجد به معناى سرزمين مرتفع مىباشد.» 3 ـ حجاز; اين سرزمين در شمال غربى عربستان سعودى واقع شده است و بيشترين قسمت آن را مناطق كوهستانى تشكيل مىدهد. از شمال به خليج عقبه و از غرب به درياى سرخ و از شرق به نجد و از جنوب به عسير محدود مىشود. مىباشد. آباديهاى نجد عموماً در واحهها و واديها و شعاب جبال طُوَيْق بنا شدهاند. ناحيه وَشْم در جنب وادى مَحْمِل و شهر رياض پايتخت عربستان هر دو در ناحيه عارِض واقعند. حجاز را گاهى استان غربى عربستان مىنامند و شهرهاى مكه و مدينه و يَنْبُع و جدَّه و طائف از بلاد حجاز به شمار مىروند. شهر نظامى جيزان ـ جازان ـ در ناحيه عسير در تهامه و در ساحل درياى سرخ است. اَبْها كه هشت هزار پا از سطح دريا ارتفاع دارد، مركز ناحيه عَسِير خاص، مىباشد و شهر تاريخى نجران در مرز يمن واقع است. اَحْساء و قطيف و ظَهْران⁽²⁾ و خُبَر و دَمّام در ساحل خليج فارس قرار دارند و اكثريت سكنه آنها شيعى مذهبند. نفت عربستان از اين منطقه استخراج مىشود و عمدتاً از بندر نفتى «رأس التَنوره» و از خليج فارس صادر مىگردد. شهرها و استانها و اراضى عربستان غالباً به نامهاى باستانى يا به اسم عشايرى كه در آنها ساكنند خوانده مىشود. اين تقسيمات حدود مشخصى ندارند بخصوص كه اهالى آنها مرتباً در حال كوچند و نسبت جمعيت اين كشور با مساحت آن از پنج نفر در هر ميل مربع كمتر است. در اين كشور كشاورزى و صنعت عمدهاى ـ غير از نفت ـ وجود ندارد و فقط يك عُشر از مجموع اراضى آن قابل زراعت مىباشد.

بنادر مهم

مهمترين بنادر عربستان «جده»، «دمام» و «ينبع» نام دارد كه جده بزرگترين بندر و محل ورود اكثر زوّارِ خانه خدا است. دومين بندر اين شهر دمام و ينبع نزديكترين بندر عربستان به اروپا و آمريكاى شمالى است. جزيره متعلق به عربستان «صنافير» است كه در شمال درياى سرخ و در مدخل جنوبى خليج عقبه قرار گرفته است.

شهرهاى مهم

مهمترين شهر عربستان جده است. شهرهاى اين كشور از سه جهت داراى اهميت مىباشد; يا از نقطهنظر مذهبى يا تجارى و يا كشاورزى. شهرهاى مذهبى: شامل دو شهر مكه و مدينه است. مكه به علت وجود بناهاى مقدس; مسجدالحرام كه شامل كعبه معظمه، مقام ابراهيم، چاه زمزم، صفا و مروه، منا و عرفات، غار حرا; و مدينه نيز به علت قرار گرفتن قبر مطهر حضرت رسول ـصـ، مسجدالنبى وقبرستان بقيع داراى ارزش والاى مذهبى هستند. شهرهاى تجارى: چون بنادر جده، دمام و ينبع. شهرهاى كشاورزى: شهرهاى طائف، بريده، تبوك، نجران، خميس مشيط از نقطهنظر كشاورزى داراى ارزش بالايى هستند. مهمترين شهرهاى عربستان با ذكر جمعيت آنها در زير آمده است. رياض 840/666 نفرجده 100/561 نفر مكه 800/366 نفرتبوك 74800 نفر طائف 204850 نفربريده 70000 نفر مدينه 198180 نفرخميس مشيط 50000 نفر دمام 127800 نفرالكبار 48800 نفر هفوف 101270 نفرنجران 47500 نفر