بخش دوم :آيه اكمال دين - پژوهشی در اسباب نزول آیه اکمال دین نسخه متنی

به طورى كه گذشت مشكل اين است كه آيه اليوم اكملت لكم دينكم… در عرفه و در حجة الوداع نازل شده است و ظاهرش اين است كه پيش از نزول آن همه فرايض و احكام كامل گرديده است، جماعتى به اين موضوع تصريح كرده اند از جمله آنها سدى است كه مى گويد: پس از اين آيه حلال و حرامى نازل نشده است، درحالى كه درباره آيات ربا، دين و كلاله گفته شده است كه پس از آيه«اكمال دين» نازل گرديده اند.

ابن جرير بر اين امر اشكال كرده و گفته است: بهتر است آيه اكمال دين را چنين تاويل كنيم كه خدا در آن روز دين را به لحاظ افراد و پيروانش در بلد حرام، مكه، و بيرون راندن مشركان از آن، كامل كرد، به طورى كه مسلمانان قصد مكه كردند در حالى كه مشركان ميان آنان نبودند.56

معناى سخن ابن جرير طبرى كه سيوطى نيز آن را پسنديده است اين است كه تناقض سخن صحابه را حل مى كنيم و آن را مى پذيريم و دلالت آيه«اكمال دين» و «اتمام نعمت» مسلمانان را بر اكمال تشريع و تنزيل احكام و فرايض بعيد مى دانيم و آن را تنها منحصر به آزادسازى مكه مى كنيم تا احاديث كلاله و ربا و سخن معاويه در باب آخرين آيه بى نقض بمانند!.

اين فتواى عالمان سنى است كه قبول كلام صحابه، البته نه اهل بيت پيامبر، واجب است،گرچه مستلزم تهى ساختن آيات الهى و احاديث پيامبر از معانى آن باشد! به اين ترتيب اهل سنت در عمل، صحابه را تا درجه عصمت بالا مى برند، بلكه به آنان حق نقض مى دهند و كلام آنان را بر كلام خدا و رسولش حاكم مى سازند!.

نتيجه اين منطق در نزد آنان اين است كه آيه اليوم اكملتُ لكم دينكم… آخرين آيه نيست و سوره مربوط به آن، مائده، نيز آخرين سوره نيست، و معناى آن نيز اكمال فرايض و احكام نيست، بلكه اكمال فتح مكه است و معنى«اليوم» در آيه، روز نزول آيه نيست، بلكه روز فتح مكه يعنى يك سال پيش از حجة الوداع است!.

و اين گونه است كه عالمان حكومتى افكارشان را مى آرايند و پذيرش آن را بر مردم واجب مى شمارند و چنين مى خواهند كه چشمانمان را فرو بنديم و گوشهامان را بر فرياد قربانيان اين افكار، يعنى آيات ظاهر و احاديثى كه حتى طبق معيارهاى آنان صحيح است، بر بنديم!. اين در حالى است كه پس از اين خواهيم ديد كه خليفه، عمر، خود در پاسخ آن يهودى اقرار كرد كه معنى«اليوم» در آيه اكمال دين روز نزول آن آيه است.

بخش دوم :آيه اكمال دين

آيه اكمال دين و آيه لحوم محرّمه(گوشتهاى حرام)

نخستين چيزى كه پژوهشگر در آيه إكمال دين با آن روبرو مى شود، شگفتى جايگاه آن در قرآن است. از ظاهر آنچه كه محدثان و مفسران درباره اين آيه روايت كرده اند بر مى آيد كه اين فقره در حجةالوداع به صورت آيه مستقلى، نه جزئى از آيه اى ديگر، نازل گرديده است. اما اكنون ما آن را جزئى از آيه«لحوم محرّمه» مى يابيم. گويا اين آيه در ميان آيه ديگر به گونه اى جاى گرفته كه اگر از آيه اكمال صرف نظر كنيم، نقصانى در معناى آن احساس نمى شود و سياق سخن درباره«لحوم محرّمه» قطع نمى گردد.

پس حكمت اين ترتيب چيست، و آيا اين جايگاه اصلى آيه اكمال دين در قرآن است؟ من قول به وقوع تحريف در قرآن را هرگز نمى پذيرم و از چنين سخنى به خدا پناه مى برم، اما اين سؤال را مطرح مى كنم، شايد كسى پاسخى براى آن داشته باشد: آيه اكمال دين با«لحوم محرّمه» چه ربطى دارد؟ آيا اين احتمال وجود ندارد كه اين آيه براى مثال در پايان سوره نساء بوده، و كسانى كه قرآن را گردآورى مى كردند متوجه اين جايگاه نبوده اند و آن را در جاى فعلى قرار داده اند؟وانگهى، اگر بپذيريم كه آيه اكمال دين پس از آيات مربوط به بيان احكام لحوم نازل شده، چگونه ممكن است خداى تعالى آن را در لابلاى احكام لحوم نازل فرموده باشد؟ زيرا وقتى خدا فرمود: اكملت لكم دينكم…، يعنى اينكه احكام تمام شده است، پس چگونه بدون فاصله پس از آن مى گويد: فمن اضطر فى مخمصة غير متجانف لاثم فإن الله غفور رحيم آن گاه بلافاصله مى گويد: يسئلونك ماذا احل لهم قل احل لكم الطيبات و ما علّمتم من الجوارح مكلّبين…، در حالى كه هم او كه حكيمترين حكيمان است لحظه هايى پيش فرموده است كه دين را كامل و تمام گردانيده است!.

دو روايت زير را نيز به عنوان نمونه نقل مى كنيم: