پژوهشی در اسباب نزول آیه اکمال دین نسخه متنی

1ـ حافظ ابوجعفر محمدبن جرير طبرى، درگذشته به سال 310(هـ.ق)، در كتاب«الولاية» به سند از زيد بن ارقم نقل كرده است كه نزول اين آيه كريمه روز غديرخم و در شأن اميرمؤمنان على(ع) بوده است….

2ـ حافظ بن مردويه اصفهانى، در گذشته به سال 410(هـ.ق)، از طريق ابوهارون عبدى و او از ابوسيعد خدرى… از ابو هريره حديث فوق را روايت مى كند.

3ـ حافظ ابونعيم اصفهانى، درگذشته به سال 430(هـ.ق)، در كتابش«ما نزل من القرآن فى على» از… از ابو سعيد خدرى ـ رضى الله عنه ـ روايت كرده كه: پيامبر(ص) در روز غديرخم مردمان را به سوى على فرا خواند و فرمود تا خارهاى زير درختان را بكنند، و اين روز پنج شنبه بود، پس على را خواست، آنگاه بازوان او برگرفت و بالا برد تا جايى كه مردم سفيدى زير بغل رسول خدا را مى ديدند، و مردم هنوز پراكنده نشده بودند كه اين آيه فرود آمد: اليوم اكملت لكم دينكم….

4ـ حافظ ابوبكر خطيب بغدادى، درگذشته به سال 463(هـ.ق)، در تاريخ خود(ج8، ص290) چنين آورده است: از… از ابوهريره به نقل از پيامبر(ص) روايت شده است كه فرمود: من كنت مولاه فعلى مولاه، سپس عمربن خطاب چنين گفت:«بَخّ بَخّ يابن ابى طالب اصبحتَ مولاى و مولى كل مسلم»، آنگاه خدا اين آيه را نازل فرمود: اليوم اكملت لكم دينكم….

5ـ حافظ ابو سعيد سجستانى، درگذشته به سال 477(هـ.ق)، در كتاب«الولايه» به اسناد از يحيى بن عبدالحميد حمانى كوفى و او از قيس بن ربيع و وى از ابوهارون و ايشان از ابوسعيد خدرى حديث فوق را روايت كرده است.

6ـ ابوالحسن ابن مغازلى شافعى، درگذشته به سال 483(هـ.ق)، در«مناقب» نيز همان حديث را نقل كرده است.

7ـ حافظ ابوالقاسم حاكم حسكانى با واسطه از ابوسعيد خدرى چنين نقل كرده است: هنگامى كه اين آيه اليوم اكملت لم دينكم… نازل گرديد، رسول خدا(ص) فرمود: خداوند بلند مرتبه است بر اكمال دين و اتمام نعمت، و پروردگار خوشنود گرديد به رسالت من و ولايت على بن ابى طالب پس از من.

8ـ حافظ ابوالقاسم بن عساكر شافعى دمشقى، درگذشته به سال 517(هـ.ص)، حديث ياد شده را از طريق ابن مردويه از ابوسعيد و ابوهريره روايت كرده است، چنانكه در«درّالمنثور»(ج2،ص259) آمده است.

9ـ اخطب الخطباءِ خوارزمى، درگذشته به سال 568(هـ.ق) در«مناقب»(ص80) روايت سوم از اين دسته را نقل مى كند. نيز در صفحه 94 كتاب «مناقب» همين حديث از خطب بغدادى با همان سند و متن نقل شده است.

10ـ ابوالفتح نطنزى، در كتابش«الخصايص العلويه»(ص43) حديث پيشين را از ابوسعيد خدرى روايت كرده است.

11ـ ابوحامد سعدالدين صالحانى، از شهاب الدين احمد در«توضيح الدلايل على ترجيح الفضايل» و به اسناد ياد شده از مجاهد ـ رضى الله عنه ـ نقل مى كند كه گفت: آيه اليوم اكملت لكم دينكم… در غديرخم نازل شد، و رسول خدا(ص)فرمود: الله اكبر بر اكمال دين و اتمام نعمت، و پروردگار به رسالت من و ولايت على خوشنود گرديد. صالحانى آن را روايت كرده است.

12ـ ابو مظفر سبط بن جوزى حنفى بغدادى، درگذشته به سال 654(هـ.ق)، در تذكره اش(ص18)، حديثى را كه خطيب بغدادى از طريق حافظ الدارقطنى نقل كرده است، يادآور مى شود.

13ـ شيخ الاسلام حموينى حنفى، درگذشته به سال 722(هـ.ق) در«فرائدالسمطين» در باب دوازدهم حديث پيشين را نقل مى كند.

14ـ عمادالدين ابن كثير قرشى دمشقى شافعى، درگذشته به سال 774(هـ.ق) در جلد دوم تفسيرش(ص14) از طريق ابن مردويه از ابوسعيد خدرى و ابوهريره روايت كرده كه گفتند: آيه اكمال دين در روز غديرخم در شأن على آمده است. و در جلد پنجم تاريخش(صفحه210) حديث مذكور ابوهريره را از طريق خطيب بغدادى روايت كرده است.

رأى سيوطى كه نمايانگر رإى اكثريت عالمان اهل سنت است

سيوطى در«الاتقان» چنين آورده است:

از جمله آنها(يعنى آياتى كه در سفر نازل شده است) آيه اليوم اكملت لكم دينكم… است. در روايت صحيح از عمر است كه اين آيه در شام عرفه، روز جمعه سال حجةالوداع نازل شده است. اين روايت را طرق فروانى است، ابن مردويه از ابوسعيد خدرى نقل كرده است كه: اين آيه روز غديرخم نازل گرديده است، و همانند آن را از حديث ابوهريره آورده كه در آن چنين آمده است: روز نزول اين آيه هيجدهم ذو الحجة، روز بازگشت از حجةالوداع بود. و هيچ يك صحيح نيست.62