لطفا منتظر باشید ...
بايسته ها و شايسته ها در مستند سازى نهج البلاغه
منابع و مصادر موجود در دوران سيد رضى، بسيار گسترده بوده است. پس از سقوط دولت آل بويه "447 هجرى" اين سرمايه عظيم نابود شد و كتابخانه هاى بزرگ بغداد در آتش سوخت. بنابراين دست يافتن به تمام مصادر مؤلف نهج البلاغه امكان پذير نيست.مستند سازى متن، تحقيق دشوار و ظريفى است و راهى ناهموار در پيش رو دارد. اين كار محتاج دقت، ممارست، عشق، تيزبينى و صرف زمان طولانى است. كوشش هاى افراد مختلف در سده اخير، نتايج شيرينى داده و به حتم تحقيقات آيندگان آن را بهتر خواهد كرد. شايسته است به نكات زير در اين باره توجه شود:
1. استناد اجمالى نهج البلاغه به امام على "ع" ثابت و قطعى است، ولى بدين معنا نيست كه مى توان استناد تك تك كلمات را ثابت كرد. حتى خود سيد رضى در بعضى موارد، يك واقعه را دو گونه نقل كرده است. در اين موارد هر دو نقل زيبا و فصيح هستند و نمى توان نقلى را بر ديگرى ترجيح داد. [ ر.ك: نهج البلاغه، توضيحات سيد رضى در پايان خطبه هاى 106 و 104. ]
2. سيد رضى به كلمات امام على "ع" از منظر بلاغى و ادبى نگريسته است. پى گيرى سخنان امام در اين گونه كتاب ها مفيدتر از جست وجو در منابع فقهى است و احتمالاً با متون نهج البلاغه مشابهت تام خواهد داشت.
3. تحقيق و تصحيح كتاب هاى قديمى، مسير مستندسازى نهج البلاغه را هموار مى سازد؛ همان گونه كه پس از انتشار كتاب الغارات، مدرك بعضى از خطبه هاى نهج البلاغه معلوم شد.
4. تلاش تمام عزيزانى كه در اين عرصه كوشش كرده اند، رد شبهه جعل نهج البلاغه به وسيله سيد رضى بوده است و اينان به ذكر سند حديث و صحت طريق آن توجه نداشته اند. بهتر است اكنون، سخنان امام على "ع" در نهج البلاغه از 'ارسال' خارج و 'مسند' شود. كتاب روات و محدثين نهج البلاغه ادعاى چنين تحقيقى را دارد؛ هرچند از عهده آن بر نيامده است.
5. عنوان 'اسناد و مدارك نهج البلاغه' اقتضا مى كند كه تنها مصادر مقدم بر سيد رضى و يا كتاب هاى استادان او، مانند شيخ مفيد و يا معاصران معروف او مثل شيخ طوسى، معرفى شوند. كتاب هايى كه با فاصله زمانى اندكى پس از سيد رضى نوشته شده است و به حتم، مصدرهايى غير از نهج البلاغه داشته است نيز مى تواند ذكر شود.
شروح و نسخه هاى خطى نهج البلاغه، كتاب هايى كه از خود نهج البلاغه روايت كرده اند، مثل بحارالانوار، و نيز كتاب هايى كه بيش از 200 سال پس از نهج البلاغه تأليف شده اند را نمى توان سند و مدرك نهج البلاغه دانست و از آنان نام برد.
6. به نظر مى رسد توثيق صدورى، دقيق تر و محكم تر از توثيق سندى است. با اين معيار و در دايره متون غير فقهى، متون مرسل نهج البلاغه معتبرتر از بسيارى ديگر از متون مسند است.
