حفظ و تدوين سخنان امام علي - اسناد نهج البلاغه نسخه متنی

حفظ و تدوين سخنان امام علي

ضبط و تدوين سخنان امام على "ع" در دوران حيات آن حضرت آغاز شد. ابواسحاق سبيعى مى گويد: 'از حارث اعور شنيدم كه امام على "ع" بعد از نماز عصر خطبه اى خواند در توصيف و تعظيم پروردگار كه مردم از زيبايى آن مبهوت شدند. از حارث پرسيدم: آيا آن خطبه را در حافظه دارى؟ حارث گفت: آن را نوشته ام، آن گاه نوشته اش را بر ما املا كرد.' [ كلينى، محمد بن يعقوب، الكافى، ج 1، ص 141؛ شيخ صدوق، التوحيد، ص 31. ] ظاهراً حارث اعور آمادگى نوشتن خطبه را داشته و سخنرانى امام على "ع" بعد از نماز عصر، براى او غير منتظره نبوده است.

امام على "ع" اصحاب خود را به نوشتن حديث ترغيب مى فرمود و حارث اعور را در نوشتن خطبه ها و سخنان خويش يارى و رهنمايى مى كرد. [ ابن سعد، الطبقات الكبرى، ج 6، ص 168؛ خطيب بغدادى، تاريخ بغداد، ج 8، ص 357. ] همچنين زيدبن وهب بعضى از خطبه هاى امام را نوشته و آن را مدون كرده است. از كتاب او با عنوان خُطَبُ اميرالمؤمنين على المنابر در كتب رجالى ياد شده است. امام على "ع" نوشتن احاديث را 'قيد العلم' مى ناميد. [ خطيب بغدادى، تقييدالعلم، ص 89 - 90. ]

بدين سان بسيارى از سخنان امام على "ع" نوشته شد و به نسل هاى بعد رسيد. در قرن سوم هجرى، نزديك به پانصد خطبه از امام على "ع" در دست بوده است. اين ها غير از نامه هاى امام على "ع" است كه از ابتدا به صورت نوشته بوده و به همان صورت باقى مانده است.

يعقوبى "متوفاى 286 هجرى" از چهارصد خطبه امام على "ع" ياد مى كند كه مردم آن ها را در حافظه داشته اند. [ حفظ الناس عنه الخطب، فانه خطب باربع مئة خطبة حفظت عنه و هى التى تدور بين الناس و يستعملونها فى خطبهم و كلامهم. "يعقوبى، احمد بن ابى يعقوب، مشاكلةالناس لزمانهم، ص 15" . ] مسعودى "متوفاى 346 هجرى" از چهارصد و هشتاد و اندى خطبه سخن مى گويد كه امام آن ها را ارتجالاً ايراد كرده است و مردم آن ها را از بَر كرده اند. [ مسعودى، على بن حسين، مروج الذهب، ج 2، ص 431. ] كلام مسعودى را از زاويه ديگر نيز مى توان نگريست: اگر شمار خطبه هاى رايج در ميان مردم نزديك به پانصد باشد، بى شك خطبه هاى غير رايج نيز بايد مقدار قابل توجهى را تشكيل دهد. متأسفانه از اين مجموعه بزرگ، اكنون تعداد كمى در دست ما است.