«قرآن كريم» به عنوان معجزه رسول اكرم(ص) حاصل وحى است. كلمه وحى در قرآن به معانى مختلفى به كار رفته كه يكى از آنها وحى به پيامبران است. وحى به پيامبران اشكال مختلفى دارد، اما چگونگى آن از نظر قوانين مادى و تجربى مبهم و مجهول است. با توجه به بعد معنوى وجود انسان، وحى و آثار آن در زندگى و حيات انسان انكارناپذير است. وحى زاييده نبوغ فردى يك نابغه يا شعور باطنى يك عارف نيست، چه اگر چنين بود در قلمرو قدرت انسان بود. با توجه به آيات قرآن، وحى در اختيار پيامبران نيز نيست، بلكه آنان خود متأثر از وحى و منتظر نزول آن بودهاند. دقت در روايات نزول وحى بر پيامبر(ص)- در منابع شيعه و سنى - مبيّن همين ديدگاه است. بدين سان وقوع وحى فقط به خداوند قابل انتساب است. كليد واژهها وحى، رسول، نبى، انزال، تنزيل، تكليم، غار حراء، جبرئيل.
طرح مسأله
رسول يا نبى، بشرى است كه ارتباط با وحى، وى را از ديگران متمايز مىسازد (كهف/110، نساء/163). قرآن نيز حاصل وحى به پيامبر(ص) است. چنانكه در قرآن از زبان آن حضرت مىفرمايد: و اوحى الىّ هذا القرآن لانذركم به و من بلغ (انعام/19) [اين قرآن به من وحى شده تا شما و تمام كسانى را كه اين قرآن به آنها مىرسد، بيم دهم. ]اما وحى چيست و چه ماهيتى دارد؟ در چه شرايطى بر پيامبران نازل شده است؟ آيا انسان در ظهور اين پديده نقش و اختيارى دارد يا خير؟ پرسشهايى از اين دست از ديرباز ميان انديشهوران مطرح بوده و پژوهشهايى را نيز به خود اختصاص داده است. مهمترين پرسشى كه در اين زمينه به ذهن مىرسد، اين است كه بين عالم غيب به عنوان منبع وحى و جهان مادى به عنوان مخاطب و محل نزول وحى چه رابطهاى وجود دارد؟ بنابراين بحث وحى در فرهنگ اسلامى جايگاه ارزشمندى دارد، زيرا: - واژه وحى و مشتقات آن نزديك به 80 مرتبه (فؤاد عبدالباقى، 746) در قرآن وارد شده است. علاوه بر واژه وحى، اصطلاحات: «انزال، تنزيل، القاء و تكليم» نيز دامنه بحث وحى را در قرآن گسترده كرده است. - مفسران مسلمان ذيل آيات مرتبط با وحى، بحثهاى گستردهاى انجام دادهاند. - دانشمندان علوم قرآنى در كتابهاى تاريخ قرآن يا علوم قرآنى، فصل يا فصلهايى را به بحث وحى و نزول قرآن اختصاص دادهاند.[2] - متكلمان و فلاسفه - اعم از مسلمان و غيرمسلمان - در آثار كلامى و فلسفى به تبيين «وحى» پرداخته و ديدگاههاى خود را عنوان كردهاند.[3] - مورّخان و محدّثان، در كتابهاى تاريخ و حديث، رواياتى درباره وحى بر پيامبران - به ويژه ماجراى بعثت پيامبر(ص) و نزول نخستين وحى - آوردهاند.[4] و سرانجام، برخى از پژوهشگران در خصوص وحى تأليفات مستقلى انجام داده و جنبههاى گوناگون اين موضوع را مورد بررسى قرار دادهاند[5]. در اين مقاله پس از معناى وحى، ابتدا نظريههايى پيرامون منشأ و ماهيت وحى ارائه شده، سپس از آن به بررسى وحى در قرآن و تحليل رابطه انسان با وحى از ديدگاه كتاب الهى پرداخته شده، و سرانجام روايات نخستين نزول وحى بر پيامبر اكرم(ص) در كتب اهل سنت و شيعه مورد بحث قرار گرفته است.
لطفا منتظر باشید ...
