لطفا منتظر باشید ...
3 ـ جواز قصر و اتمام براي مسافر
مسافري كه وارد مكهشده است اگر چه قصد اقامت ده روز هم نكرده باشد، ميتواند در مسجد
الحرام نماز خود را تمام بخواند و همينطور است نماز در مسجد النبي و مسجد
كوفه و حائرحسيني. اين حكم در ميان علماي شيعه، از شهرت بسياري
برخوردار است و صاحب مفتاح الكرامه از چند نفر نقل اجماع كرده و تنها از صدوق
نقل خلاف نموده است. 28
روايات در اين مسأله
به ظاهر مختلف و متعارض است و ميتوان آنها را به سه دسته تقسيم
كرد: 1ـ رواياتي
دلالت ميكند بر اين كه مسافر بايد نماز خود را در آن چهار مكان تمام
بخواند. چند مورد از آن را مي آوريم: عن حماد بن عيسي، عن
أبي عبدالله ـ عليه السلام ـ انّه قال: «من مخزون علم
اللّه الإتمام في اربعة مواطن; حرم اللّه و حرم رسوله و حرم اميرالمؤمنين و
حرم الحسين ـعليهمالسلامـ. 29
حماد بن عيسي از
امام صادق نقل كرده كه آن حضرت فرمود: از اسرار پوشيده علم خدا، تمام خواندن
نماز است در چهار مكان; حرم خدا، حرم پيامبر، حرم اميرالمؤمنين و حرم حسين
ـعليهمالسلامـ. ـ عن عبدالرحمن بن الحجاج قال سألت أبا عبدالله عن التمام بمكة
و المدينة فقال: اتمّ و ان لم تصلّ فيها الاّ صلاة واحدة. 30
عبدالرحمن بن حجاج
ميگويد: از امام صادق درباره تمام خواندن نماز در مكه و مدينه پرسيدم،
فرمود: «نماز را تمام بخوان اگر چه بيش از يك نماز در آنجا
نخواني.»
ـ عن زياد القندي
قال ابوالحسن عليه السلام: «يا زياد احب لك ما احبّ
لنفسي و اكره لك ما اكره لنفسي، اتم الصلوة في الحرمين و بالكوفة و عند قبر
الحسين». 31
زياد
قندي ميگويد: امام موسي بن جعفر ـ ع ـ فرمود: «اي زياد آنچه كه بر خود
ميپسندم بر تو نيز ميپسندم و آنچه كه برخود مكروه ميدارم
بر تو نيز مكروه ميدارم. نماز را در حرمين و كوفه و كنار قبر حسين(ع)
تمام بخوان.»
2ـ رواياتي
دلالت دارد بر اين كه مسافر بايد نماز خود را در حرمين شريفين قصر بخواند كه
از جمله آنهاست: ـ عن ابن بزيع قال :
«سألت الرضا ـ عليه السلام ـ عن الصلوة بمكه و المدينة
تقصير او اتمام؟ فقال: قصر ما لم تعزم علي مقام عشره ايام». 32
ابن بزيع
ميگويد: «از امام رضا ـ عليه السلام ـ درباره نماز در مكه و مدينه
پرسيدم كه آيا قصر است يا تمام؟ امام فرمود: مادامي كه ده روز قصد اقامه
نكردهاي نماز را قصر بخوان». ـ عن علي بن حديد
قال: «سألت الرضا ـ عليه السلام ـ فقلت ان اصحابنا
اختلفوا في الحرمين فبعضهم يقصر و بعضهم يتم... قال: لايكون التمام الاّ ان
تجمع علي اقامة عشرة ايام.» 33
ابن حديد
ميگويد: از امام رضا ـ عليه السلام ـ پرسيديم كه اصحاب ما درباره حرمين
اختلاف كردهاند بعضي از آنها نماز را قصر ميخوانند و بعضي
تمام...؟ فرمود: نميتوان نماز را تمام خواند مگر اينكه ده روز
قصد اقامه كند. 3 ـ
رواياتي كه دلالت بر تخيير ميان قصر و اتمام مي كند. از جمله
آنهاست: ـ عن
علي بن يقطين عن ابي الحسن ـ عليه السلام ـ في الصلاة بمكة، قال: من شاء اتم و من شاء قصّر. 34
علي بن يقطين از
امام كاظم ـ ع ـ درباره نماز در مكه نقل ميكند كه فرمود: «هر كس بخواهد
تمام ميخواند و هركس بخواهد قصر مي كند.»
ـ عن الحسين بن
مختار عن أبي ابراهيم قال: «قلت له: انّا اذا دخلنا مكة
و المدينة نتم او نقصّر؟ قال: ان قصّرت فذلك و ان اتممت فهو خير
تزداد.» 35
حسين بن مختار
ميگويد به امام كاظم ـ ع ـ عرض كردم: «ما وقتي داخل مكه يا مدينه شديم،
نماز را تمام بخوانيم يا قصر؟ فرمود: اگر قصر بخوانيد همانست و اگر تمام
بخوانيد پس آن خيري است كه افزودهايد.»
اكنون كه
نمونههاي از روايات باب را خوانديم، بايد ديد كه علاج ميان اين سه دسته
از روايات چيست؟ مرحوم شيخ صدوق روايات قصر را گرفته و روايات اتمام را حمل
بر اقامه ده روز كرده و روايات تخيير را حمل بر تخيير ميان قصد اقامت ده روز
و يا عدم آن كرده است.36 اما انصاف اين است كه روايات باب را
نميتوان بدينگونه توجيه كرد و لذا اكثريت قاطع علماي شيعه، نظر شيخ
صدوق را نپذيرفتهاند و بالإتفاق نظر به تخيير دادهاند و ميان
رواياتي كه امر به «اتمام» داشت و همچنين روايات مقابل آنها كه امر به «قصر»
ميكرد، بدينگونه جمع كردهاند و روايات تخيير را قرينه اين جمع
گرفتهاند. مرحوم آيةالله
حكيم در مقام جمع ميان روايات گفته است: حكم اوّلي تخيير است ولي گاهي عنواني
عارض ميشود كه يكي از دو طرف تخيير، تعيّن پيدا ميكند37 و مرحوم
آيةالله خويي ميگويد: بايد روايات قصر را حمل بر تقيه و روايات
اتمام را حمل بر افضليت آن كنيم تا ميان اين روايات و راويات تخيير جمع كرده
باشيم.38
مطلب ديگر اين كه
آيا مورد حكم مسجدالحرام است و يا شهر مكه؟ با توجه به روايات باب با اطمينان
ميتوان گفت كه موضوع آن شهر مكه است هرچند كه احتياط اقتضا ميكند
كه به مسجد الحرام اكتفا كنيم. در اينجا توجه
خوانندگان را به چند فتوا از مراجع معاصر جلب
ميكنيم:امام خميني قدّس سرّه ـ فتوا دادهاند بر اين كه: مسافر در
مسجدالحرام و مسجدالنبي مخير ميان قصر و اتمام است ولي در شهر مكه و مدينه
احتياط در اتمام ميباشد.39
آيةالله
گلپايگاني قدس سره ـ حكم به مسجدين را به شهر مكه و مدينه تعميم داده و
اتمامدر آن دو شهر را جايز ميداند. 40
و
آيةالله خويي قدس سره ـ نيز حكم تخيير را به دو شهر مكه و مدينه تعميم
ميدهد.41
