فتاواي فقها، اصولاً مبتني بر آيات قرآن و احاديث نبوي و روايات ائمّه طاهرين ـ عليهم السّلام ـ، است و حتي فتاواي قدماي فقها از متن احاديث انتخاب شده است. و اينك به كلمات و فتاواي آنان اعم از متأخّرين و قدما اشاره مي كنيم و با در نظر گرفتن آيات و روايات ياد شده، هماهنگي ميان آنها روشنتر ميشود:صاحب جواهر مينويسد: بدون خلاف، قرباني در حجّ تمتّع واجب است اوّلا بدليل اجماع و ثانياً به آيه «فما استيسر من الهدي».17 و به نظر فقهاي شيعه واجب است هَدي در مني كشته شود و جايز نيست چيزي از قرباني واجب كه در مني كشته ميشود، بيرون برده شود، بلكه در همانجا به مصرف ميرسد.18 مؤلف جواهرالكلام سپس به برخي احاديث اشاره ميكند و ميفرمايد: اين حديث دلالت ندارد بر عدم جواز بيرون بردن گوشت قرباني از مني، چنانكه حديث ديگر مبني بر عدم جواز ذخيره گوشت قرباني، صورت صدقه و احسان را شامل نميشود.19 از اصرار روايات بر اين كه: سعي شود همه گوشت قربانيها و تمام قسمتهاي آن (اطراف، پوست، قلاده و غيره) صدقه داده شود و به فقير و بينوا برسد، معلوم ميشود كه عنايت شارع مقدّس بر تغذيه و تأمين محرومان است كه حتي اندكي نيز در خلاف مصالح ايشان نبايد مصرف شود.علامه حلّي مينويسد: قرباني بر متمتّع واجب است به اجماع علما. خداوند فرمود: «فمن تمتع بالعمرة الي الحجّ فما استيسر من الهدي». قرباني نزد علماي شيعه جزء مناسك حج است و اصحاب رأي هم به آن عقيده دارند، لقوله تعالي «و البدن جعلناها لكم من شعائر الله ...».20 و در جاي ديگر مينويسد: قرباني فقط بر حاجي متمتع واجب است.21 شهيد ثاني مينويسد: جايز نيست چيزي از ذبيحه مني بيرون برده شود و فرقي نيست بين گوشت و پوست و جزء آنها، اعم از اطواف و امعاء، بلكه همه آنها بايد صدقه داده شوند، چون پيامبر چنين كرده است.و حرمت اخراج در صورتي است كه در مني قابل مصرف باشد وگرنه ظاهراً ميتوان گوشت قرباني و ديگر متعلّقات آن را از مني خارج كرد.22 شيخ صدوق مينويسد: ... به جزّار چيزي از پوست، قلاده، جُل و گوشت ذبيحه داده نميشود بلكه همهاش بايد تصدّق شود.23 ابوالصلاح مينويسد: «لايجوز لمن ذبح هدياً بمني ان يخرج منها شيئاً من لحومه و يجوز ذلك للمتصدق عليه».24يعني: براي كسي كه در مني قرباني كشته، جايز نيست گوشت آن را بيرون ببرد، امّا آنكه برايش صدقه داده شده ميتواند خارج كند.شيخ طوسي مينويسد: عيب ندارد پس از سه روز از گوشت قرباني ها خورده شود و آنها ذخيره گردد ولي جايز نيست چيزي از گوشت اضحيّه مني از آن خارج شود ليكن كوهان را ميتوان بيرون برد و همچنين مانعي نيست كه انسان گوشت قرباني ديگري را از مني بيرون كند و مستحب است حتي پوست اضحيّه را براي خود برندارد، بلكه همهاش را احسان كند و حتي به نحركننده شتر هم از خود قرباني (بعنوان مزد) چيزي ندهد و اگر مقداري از گوشت قرباني را احتياج داشت و از مني خارج ساخت، قيمت آن را صدقه دهد.25 ابن برّاج مينويسد: حتي پوست قرباني را هم خود برندارد و همه را صدقه دهد.26 ابن ادريس مينويسد: مستحب است كه حاجي حتي پوست هديها و قربانيها را براي خود برندارد بلكه همه را تصدق كند.27 ابن حمزه مينويسد: سنّت است كه يك سوّم قرباني را خود حاجي بخورد و يك ثلث ديگر را به دوستانش هديه دهد و يكسوّم بقيّه را به قانع و معتّر بدهد. و چيزي از قرباني را به جزّار ندهد و مزد و اجرت او را از مال خالص خودش بپرداز و پوست و يا قيمت آن را به فقير دهد.28 محقق حلّي مينويسد: چيزي از گوشت هدي و قرباني نبايد از مني خارج شود و واجب است در راه خدا و در همان مني مصرف شود.29 علاّمه حلّي مينويسد: مكروه است گوشت قرباني از مني خارج شود ولي جايز است گوشت آن ذخيره شود و شخص ديگر جز صاحب اضحيّه، ميتواند گوشت آن را از مني خارج كند و به مصرف برساند هر چند با خريد آن از فقير و بينوايي باشد.30 و بالأخره محمد جواد مغنيّه مينويسد: به نظر فقهاي امامي، حاجي يك سوّم گوشت قرباني را به بينوايي صدقه ميدهد و يك سوّم ديگر را به شخص مؤمني هديه ميكند و ثلث باقيمانده را خودش ميخورد.فقهاي حنبلي و شافعي گفتهاند: گوشت قرباني واجب را كه در حرم ذبح كرده بايد در حرم بر فقرا و مساكين توزيع كند.فقهاي حنفي و مالكي گفتهاند: گوشت قرباني را ميتوان در حرم و غير آن بين بينوايان پخش كرد.31 تازهترين و رهگشاترين بحث در اين باره، نوعي مناظره فقهي است كه ميان شيخ محمود شلتوت و شيخ محمد جواد مغنيّه، رخ داده است و آن بدنبال پاسخ استفتايي صورت گرفته كه شيخ شلتوت در زمينه همين مسأله، صادر كرده است.شيخ مغنيّه اين بحث را تحت عنوان «حرق الهدي و طمره» يعني: سوزاندن قرباني و دفن آن. در سه كتاب خود بنامهاي: «الفقه علـي المذاهب الخمسه»، «فـقه الامام جعفر الصادق ـ ع ـ» و «والاسلام مع الحيات»، پي گرفته و خلاصه كلام او در اين مورد بدينقرار است:امروز، براي حاجيان امري عادي شده كه مبلغي به يك فقير بابت سهم او از قرباني ميپردازند سپس گوشت قرباني را دفن كرده و يا كناري مياندازند و ميروند; زيرا قرباني در مني فراوان است و مصرف كنندهاي وجود ندارد. او سپس مينويسد: در حدود مطالعات من، كسي به جواز و يا عدم جواز، چنين عملي تعرّض نكرده است، با اين كه نياز به شناخت چنان حكمي لازم و ضروري است. فقط در سال 1949 م حاجيان مصري از جامع الأزهر در اين خصوص استفتاء كردند و اجازه خواستند به جاي قرباني پول آن را به فقير و محتاج بدهند و دانشمند با فضيلت شيخ محمود شلتوت در شماره چهارم سال نخست از رسالة الإسلام كه دارالتقريب، در قاهره صادر ميكند، فتوا داد كه ذبح قرباني واجب است هر چند كه در معرض سوزاندن و يا دفن در زير خاك قرار گيرد.32 شيخ مغنيّه پس از نشر اين فتوا از سوي شيخ شلتوت دو مقاله در همان رسالة الإسلام طي شمارههاي اوّل و دوّم سال دوّم بعنوان «هل تعبدنا الشرع بالهدي في حال تيرك فيها للفساد» آيا شرع ما را به ذبح قرباني متعبّد ميكند در حالي كه آن براي تباهي و فساد، رها ميشود؟ نوشته و به بحثي با شيخ شلتوت ـ با رعايت ادب و نزاكت از سوي طرفين ـ پرداخته است.
لطفا منتظر باشید ...
