تاریخچه قم و مساجد تاریخی آن نسخه متنی

را به استعانت ديگران نيازمند ديد، در نتيجه از آيه الله العظمى حائرى يزدى كه تا آن زمان در شهر اراك سكونت داشتند براى هجرت به قم كتبا دعوت نمود.

سپس حجه الاسلام آقاى ميرزا سيد حسن برقعى را به اراك فرستاد و دعوت قبلى خود را با اعزام نام برده مؤكد ساخت و از آيه الله العظمى حائرى درخواست كردند به قم بيايند و حوزه علميه را در آن جا تشكيل دهند؛ چرا كه هم مزار مطهر حضرت فاطمه معصومه عليها السلام در آن واقع است ، و هم به تهران - كه مركز ايران است - نزديك مى باشد.

بالاخره حضرت آيه الله العظمى حائرى به فاصله چند روز قبل از پايان سال 1299 شمسى برابر با 1340 قمرى از اراك به قم هجرت نمود و در اين شهر رحل اقامت افكند.

در ابتداى كار، هم تعداد طلاب زياد نبود و هم از نظر مالى در مضيقه بودند؛ تا اين كه كم كم آوازه تاءسيس حوزه علميه در قم به گوش همه مردم ايران رسيد و طالبان علم از هر شهر و ناحيه اى براى شركت در دروس حوزه ، رهسپار قم شدند و بازرگانان ، و ثروتمندان نيز براى كمك به اداره حوزه ، وجوه بيشترى به قم فرستادند و ايشان هم براى هر يك از طلاب مقرى تعيين نمودند؛ بنابراين طولى نكشيد كه در تمام مدارس در هر حجره چند طلبه سكونت داشتند و روز به روز بر شمار طلاب افزوده گرديد.

در نتيجه ، حوزه به تدريج وسعت يافت و با مشكلات زيادى كه براى آن پيش آمد، مقاومت كرد و بعد از گذشت چندين سال آمدن آيه الله العظمى مرحوم حاج آقا حسين بروجردى به قم ، روز به روز حوزه توسعه بيشترى پيدا كرد و شكوه بيشترى يافت .

لازم به ذكر است بر اثر تبليغات سوء رژيم رضاخان و جريان هاى ناسالم فرهنگى و نيز محدوديت ها و سخت گيرى هاى روزافزون رژيم نسبت به روحانيون و حوزه هاى علميه ، روحانيت به شدت رو به ضعف نهاد.

به موجب يك آمار در سال 1304 (زمان به سلطنت رسيدن رضاخان )، تعداد مدارس دينى ايران 282 عدد و تعداد طلبه هاى آن 5984 نفر بود.

شانزده سال بعد يعنى در سال 1320 (آخرين سال سلطنت رضاخان ) تعداد مدارس به 206 عدد و تعداد طلبه هاى آن به 784 نفر كاهش يافت . مدرسين اين مدارس نيز 249 نفر بودند كه در مجموع كمى بيش از 1000 نفر مى شدند. بدين ترتيب تعداد آنها كمتر از 5/1 برابر شانزده سال پيش از آن بود.

حوزه علميه قم كه بزرگ ترين حوزه علمى كشور به شمار مى رفت ، در پايان حكومت رضاخان كمتر از 300 نفر طلبه داشت (81) همان طور كه مى بينيم و آمار نشان مى دهد، ايشان با مشكلات زيادى روبه رو بودند و تا آن جا كه توانستند حوزه را از نابودى نجات دادند و در رشد و بالندگى آن نقش به سزايى داشتند.

در سال 1315 قمرى ، آيه الله العظمى حاج شيخ عبدالكريم حائرى يزدى از جهان رحلت نمودند و بيم اين بود كه مشكلات روحانيت قم به كلى از هم متلاشى شود؛ ولى به همت چند نفر از علماى مبرز حوزه علميه قم ، همچون آيه الله العظمى مرعشى نجفى و آيه الله العظمى گلپايگانى ، موقعيت حوزه علميه محكم تر گرديد و حقوق ماهيانه طلاب تا 5 برابر افزايش يافت .

پس از رحلت آيه الله حائرى در سال 1315 تا 1325، كه آيه الله العظمى بروجردى در قم ساكن و تثبيت شدند، سه نفر از مراجع قم به نام هاى آيه الله خوانسارى ، آيه الله صدر و آيه الله حجت حوزه علميه اين شهر را اداره مى كردند.

ج - حضرت آيه الله العظمى سيد حسين بروجردى (82) 

ايشان يكى از بزرگ ترين و مشهورترين عالمان روزگار اخير مى باشند كه خدمات ارزنده اى را به جهان اسلام ارائه نمودند. همان طور كه از نام ايشان مشخص است ، اهل بروجرد بودند و براى ادامه تحصيلات ، مشكلات غربت و سفر را به جان خريدند، اما عشق به مطالعه ، اين گونه مشكلات را برايشان سهل و آسان مى كرد؛ به طورى كه دوستان ايشان مى گفتند كه ما هيچ وقت ايشان را بى كتاب نديديم و نيز مى گفتند ايشان جوان بسيار كوشا، جدى ، اهل درس و قرآن بود.

ايشان پس از ازدواج در سن 22 سالگى ، براى ادامه تحصيلات ، ابتدا عازم اصفهان شده و در مدرسه صدر مشغول تحصيل شدند. مدت اقامت ايشان در اصفهان نه سال بود، كه در اين مدت عالمان و استادان بزرگوارى را درك