تربیت حرفه ای در بستر دیدگاه اسلام نسخه متنی

آنچه تا كنون بيان شد مربوط به گرايشهاي معطوف به خود بود، محور ديگر در مبادي ميلي تربيت حرفه‏اي، ناظر به گرايشهاي معطوف به ديگري است. تربيت حرفه‏اي مستلزم آن است كه اميال و گرايشهاي معطوف به ديگري نيز در قلمرو حرفه، صورت معيني بيابد. اين دسته از گرايشها خود، دو سويه است؛ يا در قبال بهره‏مندي‏هاي ديگران است و يا در قبال فقدان‏هاي آنان. به بيان كوتاه، تربيت حرفه‏اي، مستلزم آن است كه فرد در قبال بهره‏مندي‏هاي ديگران «امين»، و در قبال فقدانها و نيازهاي آنان «حساس» باشد. ذيلاً به توضيح اين دو جنبه مي‏پردازيم.

در روايتي از علي(ع) آمده است: «خداوند، صاحب حرفه امين را دوست مي‏دارد.»44 امين بودن، دامنه مفهومي گسترده‏اي دارد. گاه امين بودن، متضمن آن است كه فرد، گرايشهاي تعرض‏آميز نسبت به بهره‏مندي‏هاي ديگران ندارد. چنين مفهومي در شرح زندگي موسي(ع) در قرآن آمده است. هنگامي كه او وارد شهر مدين شد، ديد كه مردم بر سر چاه آبي ازدحام كرده‏اند و ملاحظه كرد كه دو دختر، در پرهيز از اين ازدحام، كنار ايستاده‏اند و نمي‏توانند از چاه آب بردارند. موسي ظرف‏هاي آن دو دختر را گرفت و براي آنان از چاه آب كشيد و ظرفها را تا خانه آنها بر دوش گرفت. اين دو دختر كه گفته مي‏شود دختران شعيب بودند، وقتي به منزل رسيدند، با ملاحظه رفتار حرمت‏آميز موسي، به شعيب گفتند: «پدر، او را به‏كار گمار كه او نيرومند و امين است.»45 امين ناميدن موسي، حاكي از عدم تعرضي است كه او در مواجهه با آنان نشان داد. جلوه ديگر امين بودن، در داد و ستد درست پيمانه آشكار مي‏شود. به عبارت ديگر، امين كسي است كه معادل درست آنچه را از ديگران مي‏ستاند، به آنان مي‏دهد. در آنجا كه قرآن اين نفير را سر مي‏دهد كه «واي بر كم فروشان!» به چنين مفهومي از امين بودن اشاره دارد. و البته واضح است كه اين كم فروشي، صرفا شامل داد و ستد كالايي نيست. هرگونه داد و ستدي در هرگونه حرفه‏اي، درست پيمانه انجام نشود، حاكي از عدم امانتي از نوع كم فروشي است.

جنبه دوم از گرايشهاي معطوف به ديگران، ناظر به فقدانهاي آنان است كه از آن به «حساس بودن» ياد كرديم. فردي كه حرفه‏اي را مي‏آموزد، در واقع، يكي از راههاي رفع نيازها و فقدانهاي ديگران را آموخته است. اين جنبه مهارتي حرفه آموزي است و تنها بخشي از تربيت حرفه‏اي را تشكيل مي‏دهد. آنچه بايد به اين مهارت افزوده شود تا بتوان به آن، عنوان تربيت حرفه‏اي را اطلاق كرد، حساسيت نسبت به فقدان‏هاي ديگران و احساس مسئوليت و مبالات در قبال آنهاست. اهميت اين گرايش زيرساز در تربيت حرفه‏اي بدان پايه است كه اگر جامعه محتاج علم يا فن معيني باشد و كسي متولي آن نباشد، بر همگان واجب است كه به آموختن آن مبادرت كنند مگر آنكه به قدر كفايت، كساني آن را آموخته باشند و اين مفهوم واجب كفايي است. احساس مسئوليت در قبال نيازها و درماندگي‏هاي ديگران، به منزله واجب شرعي است و كسي كه از آن سرباز زند، همچون كسي است كه از انجام تكليف واجب شرعي امتناع ورزيده باشد و اين امري است كه اساس ايمان و اسلام فرد را در معرض تهديد قرار مي‏دهد.46 به اين ترتيب، گرايشهاي معطوف به ديگري در تربيت حرفه‏اي، مستلزم فراهم آوردن حالت امانت نسبت به بهره‏مندي‏هاي مردم و حساسيت نسبت به فقدانهاي آنهاست.