تربیت حرفه ای در بستر دیدگاه اسلام نسخه متنی

علاوه بر فراهم آوردن مباني معرفتي و گرايشي، پاره‏اي از تدابير را نيز در رابطه با خود، مبناي ارادي رفتار حرفه‏اي مي‏توان بكار بست. هنگامي كه خواست و اراده معطوف به كار در فرد تحقق مي‏يابد، هم بايد به محافظت از آن پرداخت تا دچار نقص و افول نشود و هم بايد زمينه اعتلا و تام و تمام شدن آن را فراهم ساخت. آنجا كه امام علي(ع) مي‏فرمايد: «با كسي كه همت سست و ضعيف دارد مراوده مكن»53 نظر به مخالفت از اراده فرد و ممانعت از تنزل آن دارد. و در آنجا كه مي‏فرمايد: «به هنگام خواست و طلب، همت خويش را بلنددار...»54 نظر به تام و تمام كردن اراده دارد. هنگامي كه اراده در فرد، تحقق يافت و او همت گماشت كه در قلمرو كار و حرفه خويش به فعاليت بپردازد، بايد او را تشجيع كرد تا با تمامي همت وارد عرصه شود و افقهاي دور را چشم انداز قرار دهد و خود را مهياي انجام كارهاي بزرگ سازد. ظهور چنين اراده تامي در فرد به منزله موفقيت كامل در فراهم آوردن مبناي ارادي رفتار حرفه‏اي است. چنانكه اشاره شد، تحقق چنين مبنايي، زمينه ظهور خلاقيت و نوآوري است. بسياري از افراد، قابليت نوآوري در قلمرو كار خويش را دارند؛ اما به دليل آنكه هرگز همتي همسنگ با چنين حركت بلند دامنه‏اي را در خود آشكار نكرده‏اند، موفق به تحقق قابليت خويش نشده‏اند. چنين افرادي، همت خويش را مصروف آن مي‏سازند كه آنچه را پيشينيان پديد آورده‏اند، به خوبي بكار بگيرند و در راهي كه آنان هموار كرده‏اند، خوب حركت كنند، اما هرگز اين خيال را در سر نمي‏پرورند كه خود، راه و رسم تازه‏اي را پديد آورند. همت بلند، چنين بلندايي را نيز در خود دارد و هر كس در پي بلند همتي است بايد خود را مهياي چنين حركتي نيز بسازد. مهيا كردن خود براي اين كار مستلزم طراحي عاقلانه و فراهم آوردن وسايل مناسب آن است و همين تفاوت بلند همتي و بلند پروازي است.

البته همواره شرايط براي تحقق چنين اراده تام و تمامي در فرد مناسب نيست چنانكه ممكن است او نتواند در كار و حرفه‏اي كه قلبا مورد علاقه اوست به فعاليت بپردازدو ناگزير به‏كاري‏مي‏پردازد كه شرايط اقتضا مي‏كند. چنانكه پيشتر اشاره شد، از روي ناگزيري به كاري روي آوردن، حاكي از اراده‏اي ناقص و ناتمام است و نتيجه آن احساس‏بيگانگي‏و دوگانگي با كار است و چنين احساسي، كار را كه هويت ساز بود، به عامل بي هويتي بدل مي‏كند.

در تربيت اسلامي چه چاره‏اي براي اين دشواري انديشيده شده است؟ ابتدا بايد به اين نكته اشاره كرد كه در ديدگاه اسلام، منزلت كارها و حرفه‏هاي مختلف، يكسان نگريسته نشده است. از اين رو، در درجه نخست بايد دست به انتخاب زد و حرفه هايي با منزلت‏هاي والاتر را برگزيد. در احوال حضرت مسيح(ع) آمده است(و از آن حيث كه او پيامبر خدا بوده، سخن مورد بحث وي قابل انتساب به ديگر پيامبران الهي نيز هست) كه روزي مردي را در حال ماهيگيري ملاقات كرد، از او پرسيد «چه مي‏كني؟» مرد گفت: «ماهي صيد مي‏كنم.» مسيح(ع) پرسيد: «بهتر نيست انسان صيد كني؟» و مراد خويش را براي وي باز گفت كه برگرفتن انسانها از مرداب گمراهي و وارد كردن آنها در هدايت بود. اين سخن در وي سخت مؤثر افتاد و او را با مسيح(ع) همراه كرد تا سرانجام، يكي از حواريان وي شد. به اين ترتيب، گام نخست آن است كه فرد دست به انتخاب كار و حرفه‏اي با منزلت والاتر بزند و اين خود از لوازم تحقق اراده تام و تمام فرد در اين زمينه است. اما سخن در باب مواردي است كه شرايط، فرد را از چنين انتخابي باز مي‏دارد و او ناگزير در قلمرو كار و حرفه‏اي معين قرار مي‏گيرد.