تربیت حرفه ای در بستر دیدگاه اسلام نسخه متنی

علي‏رغم اينكه در ديدگاه اسلام، منزلت متفاوت كارها پذيرفته شده، قدر مشتركي وجود دارد كه همه كارها در آن يكسانند و اين قدر مشترك، شامل همان نقشهايي است كه در مبادي معرفتي تربيت حرفه‏اي براي كار ذكر شد؛ يعني، رفع موانع تحول آدمي، تكوين هويت آدمي و تقرب به مرتبه والاي خداوند. همه كارها ايفاگر اين نقش‏هايند و هر چند ممكن است به درجات مختلف چنين نقشهايي را بازي كنند اما همه در ايفاي آنها مشتركند. اين امر موجب مي‏شود كه كارها و حرفه هايي كه عموما به ديده تحقير نگريسته مي‏شود، از قدر و منزلت قابل توجهي برخوردار باشد. پيامبر اكرم(ص) در بازگشت از جنگ، به هنگامي كه دست استقبال كنندگان را مي‏فشرد، دستهاي يكي از آنها را بسيار زمخت احساس كرد. از او پرسيد كه به چه كاري اشتغال دارد، او گفت كه در كار كشاورزي است و روي زمين مشغول كار بوده و چون شنيده كه پيامبر(ص) از جنگ بازگشته، به ديدار او شتافته است. پيامبر(ص) بر دستهاي او بوسه زد و آنها را در برابر مردم برافراشت و فرمود: آتش دوزخ هرگز اين دستها را در برنخواهد گرفت. و نيز چنانكه در بحث از مبادي معرفتي تربيت حرفه‏اي، ضمن استناد به سخني از امام موسي كاظم(ع) اشاره شد، كار كسي كه از طريق حلال، روزي خود و خانواده‏اش را تأمين مي‏كند، بي آنكه به حرام خواري و تجاوز به حقوق ديگران دست يازد، همچون كار مجاهدي است كه در راه خدا، خود را آماده بذل جان خويش ساخته است.

بر اين اساس، هر كاري هنگامي كه درست و مسؤلانه انجام شود و از تعرض به حدود و حقوق ديگران بدور باشد، از حرمت و منزلت والايي برخوردار است؛ زيرا نقشهايي را كه از كار انتظار مي‏رود ايفا كرده و موجب تحول شخصيتي مطلوب در فرد (و به تبع در جامعه) و تقرب او به ساحت ربوبي شده است. با اين ارزيابي، كسي كه به هر دليل، به طور ناگزير در قلمرو كار معيني قرار گرفته، مي‏تواند با تأمين اين كيفيت‏هاي مطلوب در كار خويش، آن را به كاري هويت ساز تبديل كند. چنين ديدگاهي زمينه آن را فراهم مي‏آورد كه فرد به تدريج بر دوگانگي ميان خود و كار غلبه كند و عرصه كار او به محل ظهور اراده تام و تمام وي تبديل شود. با فراهم آمدن چنين مبناي ارادي براي رفتار حرفه‏اي، گام سوم در تربيت حرفه‏اي برداشته شده است.

سرانجام، لازم است به اين نكته اشاره كنيم كه وقتي فرد، اقدام به انجام كار و حرفه خويش مي‏كند، خود اقدام، موجب تحكيم مبادي معرفتي، گرايشي و ارادي زيرساز آن مي‏شود. عمل، داراي اثر بازگشتي است كه معطوف به مبادي آن است و در صورتي كه عمل به نحو مطلوب انجام شود، موجب استوارتر شدن مبادي آن خواهد شد. مبادرت كردن به كار، يعني متحقق كردن آنچه در مبادي ارادي به صورت عزم در فرد جلوه‏گر شده، خود اهميت فراواني دارد؛ زيرا حفظ و تحكيم مبادي دروني عمل در گرو آن است. حتي متوقف كردن و باز ايستادن از نحوه نامطلوب عمل، موجب متوقف شدن اثر تخريبي آن بر مبادي خواهد گرديد، چنانكه در روايتي آمده است: «هر كه از زيادت خواهي باز ايستد، انديشه او به حالت عقلاني باز خواهد گشت.»55 قبلاً در قسمت مبادي گرايشي، زيادت خواهي را به عنوان گرايشي منفي در فعاليت حرفه‏اي مورد بحث قرار داديم.

در اين روايت، نظر به تحقق عملي گرايش مذكور است و مضمون آن، حاكي از اثري است كه از ناحيه توقف اين عمل نامطلوب، متوجه مبادي عمل است.