نوروز در منابع اهل سنت - نوروز در فرهنگ شیعه نسخه متنی

نوروز در منابع اهل سنت

در اينجا بي‏مناسب نيست، اشاره‏اي به آنچه در منابع اهل سنت در باره روز نوروز آمده داشته باشيم. بطور كلي بايد گفت كه اين عيد، از پس از اسلام مورد توجه حكام اموي و عباسي بوده و بويژه در حوزه شرق، هداياي نوروز به طور مرتب از طرف حكام از كدخدايان دريافت مي‏شده است. افزون بر آن كار گرفتن خراج نيز بر اساس نوروز بوده و يكي دوبار در عهد متوكل25 و معتضد عباسي،26 نوروز تا تيرماه به تأخير افتاده تا مردم در پرداخت آن گرفتار مشكل نشوند، زيرا در اين وقت محصول به دست مي‏آمده است. در زمان مقتدر نيز اين مشكل به عنوان نوعي ظلم در حق رعايا مطرح بوده است.27

به گزارش يعقوبي، معاويه پس از رسيدن به خلافت، به عبدالرحمن بن ابي‏بكره نوشته است تا هداياي نوروز و مهرگان براي وي ارسال شود.28 عمر بن عبدالعزيز، در رديف كارهاي اصلاحي خود اين امر را متوقف كرده29 و نامه‏اي به يكي از حكام خويش نوشته تا از گرفتن هداياي نوروز و مهرگان خودداري كند.30 بعد از وي، يزيد بن عبدالملك بار ديگر گرفتن هداياي نوروزي را باب كرده است.31 در زمان نصر بن سيار نيز گرفتن هدايا در خراسان مرسوم بوده،32 چنانكه در سال 236 در فارس.33 در باره نوروز و مهرگان در ادب عربي، مقالاتي در زبانهاي فرنگي نوشته شده است.34

در تمام اين دوران، روز نوروز به عنوان يك روز معين براي مسلمانان شرق شناخته شده بوده و به دليل درگير بودن آن با امر خراج، موقعيت خود را حفظ كرده است. شاعري در سال 220 هجري، روز نوروز را در رديف دو عيد فطر و اضحي قرار داده است:

فأبكوا علي التمر أبكي الله أعينكم في كل اضحي و في فطر و نيروز

شواهد وجود دارد كه در اواخر قرن سوم، توده مردم در اين نواحي، در ايام نوروز به آتش بازي و ريختن آب مي‏پرداخته‏اند. حكومت نيز به احتمال تحت تأثير فقهاي اهل سنت، با آن مقابله مي‏كرده است.

در حوادث سال 282 آمده است كه در اين سال، مردم از آنچه در نوروز عجم، از آتش بازي و ريختن آب و جز آن انجام مي‏دادند، منع شدند.35

در حوادث سال 284 آمده است كه روز چهار شنبه، سوم جمادي الثانيه، يازدهم حزيران (ماه ژوئن)، در چهارسوها و بازارهاي بغداد، اعلام شد كه كسي در شب نوروز حق روشن كردن آتش و ريختن آب را ندارد. روز پنجشنبه نيز همين اعلان، اعلام شد. اما در عصر روز جمعه، در خانه سعيد بن يكسين، رئيس شرطه بغداد، در بخش شرقي بغداد، اعلام شد كه خليفه، مردم را در روشن كردن آتش و ريختن آب آزاد گذاشته است. پس از آن توده مردم، حتي بيش از حد به اين كار پرداختند به طوري كه بر روي اصحاب شرطه نيز در مجلس جسر (پل) آب ريختند.36

برگزاري مراسم نوروز نه تنها در شرق اسلامي، بلكه در غرب نيز رواج يافته است. به نقل مقريزيه در سال 363 هجري، المعزلدين الله، خليفه فاطمي مصر، دستور داد تا از روشن كردن آتش در شب نوروز و همچنين ريختن آب خودداري كنند. در همانجا آمده است كه در سال 361، آتش بازي گسترده‏اي در قاهره انجام شده و اين كار سه روز ادامه يافته است. بدنيال بود، معز فاطمي مردم را از روشن كردن آتش و ريختن آب منع كرده و كساني را نيز گرفته و حبس كردند.37 همو آورده است كه در سال 517 هجري نيز در روز نوروز هداياي گرانبهايي از طرف امرا تقديم شده كه بسيار بسيار مفصل و گرانقيمت بوده است.38 همو در سالهاي بعد از آن روز، كه از آن با عنوان نوروز قبطي ياد شده، از گستردگي بازي و كارهاي ضد اخلاق و گرفتن هديه توسط امير نوروز و جز آن سخن گفته است.39 در منابع فقهي اهل سنت هم، مخالفت با نوروز ديده مي‏شود. از جمله غزالي در كيمياي سعادت بر ضد نوروز سخن گفته است.40 در منبع ديگري، گفته شده است: روزه گرفتن روز شنبه، كراهت دارد چون تشبه به يهود است. نيز روزه گرفتن نوروز و مهرگان، چرا كه آن هم تشبه به مجوس است.41 ابن قدامه نيز نوشته است: روزه گرفتن نوروز و مهرگان كراهت دارد، زيرا اين ها، روزهايي است كه كفار آن را بزرگ مي‏شمرند.42 گفتني است كه گروه طالبان كه در حال حاضر بر افغانستان حاكم‏اند، امسال (1376) اعلام كردند كه برگزاري مراسم نوروز بر خلاف اسلام بوده و نبايد تعطيل شود.