4. واقع بينى واغراق گريزى - نگرشی به مکتب اخلاقی امام نسخه متنی

[... درس اخلاقى كه وسيله شخصيت محبوبم در هر پنجشنبه و جمعه گفته مى شد... مرا سرمست مى كرد... بدون هيچ اغراق و مبالغه اى اين درس مرا آنچنان به وجد مى آورد كه تا دوشنبه و سه شنبه هفته بعد خودم را تحت تاثير آن مى يافتم]. 17

بى شك مواعظ و تعاليم اخلاقى او صيقل جانها و شكوفا كننده دلها بود مخاطب را در تيررس خطاب خويش قرار مى داد و بسان وجدان بااو سخن مى گفت .اين ويژگى از آن مردانى است كه از چشمه سار وحى و دين بهره مند شده باشند و رهرو راستين پيشوايان معصوم[ ع] گردند. درباره تحول آفرينى و تاثيرگذارى كلام مولااميرالمومنين[ ع] نوشته اند: وقتى سخنان رسا و دلپذيرش به درون دل همام راه يافت و تحولى عظيم در وى ايجاد كرد قفس تن همام شكست و به سوى

معبودش بال گشود. آنجا بود كه حضرت فرمود :

... هكذا تصنع المواعظ البالغه باهلها . 18

پندهاى شيوا و دلپذير دراهلش چنين اثر مى گذارد.

ازاين روى در معارف دينى مى خوانيم كه صفحه جانتان را به دست هر مدعى نسپاريد و سفره روحتان را پيش هر كسى نگسترانيد بلكه گوش جان به سخن استادى فرا دهيد واز علم و حكمت و فرزانه اى بهره گيرد كه در درون شماانقلاب و تحول بيافريند و شما رااز كاستيها جدا كرده و به شايستگى هاى راستين رهنمون گردد:

... تقربوا الى عالم يدعوكم من الكبرالى التواضع و من الرياء الى الاخلاص و من الشك الى اليقين و من الرغبه الى الزهد و من العداوه الى النصيحه و لايصح لموعظه الخلق الامن خاف هذه الاقات بصدقه و ... 19

به عالمى نزديك شويد كه شما رااز گردنفرازى به فروتنى واز ريا به اخلاص واز شك به يقين واز دنياجويى به پارسايى واز دشمنى به نيكوخواهى دعوت كند. و كسى شايسته اين مقام نيست مگر آن كه از سر صدق ازاين آفتها در هراس باشد.

4. واقع بينى واغراق گريزى

از ديگر ويژگيهاى مكتب اخلاقى امام واقع گرايى و دورى جستن از مطالب اغراق آميزاست .امام در برابر هر شنونده يا خواننده اى كه قرار داشت توان فكرى و طرفيت دريافتى او را در نظر مى گرفت و در آموزشهاى اخلاقى و تربيتى واقع بينانه و دقيق عمل مى كرد و مباحث را سنجيده و در خور گنجايش روحى و فكرى مخاطب مطرح مى ساخت و براى هر گروه و مخاطبى كه پند واندرز مى داد مى كوشيد كه از توان و كشش آنها بيگانه و يا برتر نباشد وافكار بلند معنوى را بر هرانديشه اى تحميل نمى كرد. وافكار ضعيف را با مطالب گرانبار خسته نمى ساخت .از طردى ديگر برافكار بلند كه توان بيشترى جهت فهم و دريافت حقايق داشتند مطالب تكرارى و پيش پاافتاده و كم سود را عرضه نمى داشت .

بحثهاى معنوى واخلاقى را آنچنان با حال و هواى مخاطب مطابق و سازگار

مطرح مى كرد كه مانند آب گوارا در گلوى تشنه او نفوذ مى كرد.

امام سجاد[ ع] مى فرمايد:

حد ثوالناس بما يعرفون و لا تحملوهم مالا يطيقون فتغرونهم بنا . 20

آنچه را كه مردم توان فهمش را دارند برايشان بگوييد و چيزى كه تحمل آن را ندارند برانديشه آنان بار نكنيد كه دراين صورت آنان را به وسيله ما فريفته خواهيد ساخت .

متاسفانه آفتى كه اكنون دامنگير آثاراخلاقى و عرفانى شده همين بى توجهى به واقعيات است . بويژه امروز كه بازار عرفان گرايى و كرامت سازى رواج دارد هر كسى به نام طريقت و معنويت پخت و پزى مى كند.

از يك سو داستانهاى شگفت آفرين مطالب سنگين و دير هضم روايات متشابه و نيازمند تاويل و توجيه را در بسيارى از كتابهاى عمومى و در دسترس مردم مى يابيم واز سوى ديگر مجالسى را مشاهده مى كنيم كه بدون در نظر گرفتن شرايط اسرار سير و سلوك و باطن معارف بيان مى شود.

ازاين سوگمندتر نوشته ها و گفته هايى است كه حكايت شگفت كرامات معجزه وار و رافات واوهام را چاشنى مباحث كرده و در هر جا مطرح مى سازند بدون اين كه مرز حقيقت و خراقه را روشن بسازند و يا قادر به تبيين آن باشند. مطالبى كه باعث ابهام و سر درگمى مخاطب مى شود چه بسا زمينه انكار و حتى تمسخر را پديد آورد و باعث ريشخند مخالفان گردد.

على ( ع ) مى فرمايد:

لا تحدث بما تخاف تكذيبه . 21

زبان به گفته اى كه بيم دارى دروغ پندارندش (به خاطر غرابت ) مگشاى .

برخى از دست اندركاران مواعظ و منابراخلاقى آنچنان در نقل ثوابها و عقابهاى اعمال اغراق كرده و مبالغه وارقام فوق العاده را رديف مى كنند و خاصيتهاى شگفتى را بر مى شمارند كه زمينه ناباورى ياس و گاهى تجرى راايجاد مى كنند.البته بسيارى از مطالبى كه در ديد نخست به نظرها دشوار مى رسند. ممكن است نزداهلش توجيه درست و قانع كننده اى داشته باشند اما نبايد هر چه را كه مى يابى