تزكيه از يك نظر مقدم بر تعليم است، براي اينكه تزكيه هدف است و هدف مقدم بر تعليم است. تعليم از يك نظر مقدم بر تزكيه است، براي اينكه تعليم مقدمه تزكيه است و تقدم تعليم بر تزكيه همان تقدمي [است] كه مقدّمه بر ذي‌المقدمه دارد؛ پس تقدم تعليم بر تزكيه تقدم مقدمه است اما تقدم تزكيه بر تعليم تقدم هدف است (اين يك بيان).
ـ تقديم تزكيه بر تعليم از باب تقديم تخليه بر تحليه
بيان ديگر اينكه، نه اصلاً تا تزكيه نباشد تعليم نيست؛ براي اينكه تزكيه همان تخليه از رذايل است، تعليم آن تحليه به فضايل است. آن خوي سركشي و تمرّد را بايد از جانها گرفت و زدود تا زمينه صاف بشود و آن وقت علوم در آن زمينه صاف جا كند. اگر تزكيه نباشد تعليم هم نيست. تا آن عقايد جاهلي باطل را تطهير نكنند كه علوم الهي در آنجا جا نمي‌گيرند. اول تزكيه است بعد تعليم. تا اخلاقِ رذايل را نزدايند كه فضايل نفساني جايي [قرار] نمي‌گيرد. از اين جهت تزكيه مقدم بر تعليم است يعني تخليه نفس از رذايل مقدمه است تا اينكه نفس را انسان به فضايل محلاّ كند. اينكه مي‌گويند: تخليه مقدم بر تحليه است از اين جهت است. تا انسان از رذايل تطهير نشود به فضايل محلاّ نخواهد شد. از اين جهت تزكيه هم مقدم بر تعليم است. عمده آن است كه نمونه‌هايي از اين تزكيه را خداي سبحان ذكر فرمود، يك مطلب.
لطفا منتظر باشید ...
