لطفا منتظر باشید ...
عرفات با دارا بودن ويژگيهاى فراوان معنوى، در طول تاريخ از گزند ستمكاران در امان نمانده، براى دور ساختن حاجيان از معنويت عرفات، به تحريف حقايق پرداختهاند.ابويقظان گفت: مردى از فرزندان عثمان روز عرفه نزد هشام بن عبدالملك آمد پس گفت: امروز روزى است كه خلفا لعن ابوتراب را در آن مستحب دانند!سعيد بن جبير نيز گفته است:معاويه از تكبير گفتن در روز عرفه خوددارى كرد; زيرا كه على بن ابيطالب ـعـ در آن روز تكبير مىگفت!آب در عرفات
با ظهور اسلام در جزيرةالعرب، و گرايش روز افزون مردم به اسلام، رفته رفته بر طرفداران و پيروان رسول خدا ـصـ افزوده شد و همه ساله در موسم حج، تعداد زيادى از حاجيان، براى انجام مناسك حج به سرزمين
[
(1)1ـ لازم به تذكر است كه در توسعه اخير، قسمتى از مسجد داخل در موقف عرفات و قسمت ديگرى خارج آن قرار گرفته است. فى خدمة ضيوف الرحمان، صص108 و 111
(2)2ـ شرح نهج البلاغه ابن ابىالحديد، ج13، باب238، ص221
(3)3ـ فاكهى، اخبار مكه، ج5، ص33
]
عرفات آمده، در آنجا وقوف مىكردند. از آنجا كه يكى از نيازهاى اساسى مردم در عرفات، آب بود، حوضچهها و استخرهايى در نزديكى جبلالرحمه احداث نمودند تا حاجيان به هنگام وقوف در عرفات از آنها استفاده كنند. مورخان نوشتهاند:مردم مكه در گذشته، از آب چاههاى داخل شهر مكه و خارج آن مىآشاميدند ولى وقتى خلافت به معاوية بن ابىسفيان رسيد حدود ده رشته قنات آب به سوى مكه جارى ساخت. بدين منوال بود تا اين كه در اواخر دوران بنى اميه، وقتى عبدالله بن عامر، حج خانه كعبه گزارد، دستور داد آب تمام چشمههاى مكه را در يك مجراى واحد جارى سازند و آن را در ميدان «صحراى» عرفات به نام چشمه عرفه ظاهر ساختند. بعدها در دوران خلفاى عباسى وحكام مقتدر ديگر، آب چشمه عرفه را از طريق مجارى متعددى به مكه روان ساختند. چشمه عرفه به هنگام خلافت متوكل عباسى خراب شد واين خليفه صد هزار دينار به مكه فرستاد وآن را تعمير و آبش را به مكه جارى ساخت، سپس در سال 241 هجرى بر اثر زلزلهاى چشمه عرفه ويران شد و معلوم نيست در چه تاريخى آن را مجدداً تعمير كردهاند. باز در حدود 500 هجرى چشمه مزبور به علت خرابى، اصلاح و تعمير گرديد. در لوحهاى كه در طرف راست كوه جبلالرحمه يافت شده، نام اصلاح كنندگان چشمه عرفه و ديگر مجارى آبهاى مكه ذكر گرديده است. در اين لوحه آمده: «بسم الله الرحمن الرحيم ... درود بر پيغمبر ما محمد ـصـ ... و درود بر امام الناصر لدين الله اميرالمؤمنين كه خداوند او را گرامى دارد ... وبه دستور امام الاصفهتيلار الكبير نصيرالدين بن زينالدين امير اربل ... در اينجا لوحه مزبور
خوانا نبوده ... و سپس سال 500 هجرى ذكر شده و بعد نام ابو جعفر منصور المستنصر بالله ... آمده است.»
و باز لوحه ديگرى در همان كوه (رحمت) پيدا شده كه تعمير چشمهها و مجارى آب مكه را به ابوالعباس احمد الناصر لدين الله در سال 584 هجرى نسبت داده است در لوحه مزبور آمده: «خليفه بر تمام اهل اسلام ابوالعباس احمد الناصر لدين الله كه خداوند او را حفظ كناد و اقتدار و قدرتش را دو برابر كناد، امر به تعمير و آبادى چشمه عرفه و آبگيرهايى براى حاجيان خانه خدا كرده است ... در سال 584 هجرى» و همچنين لوحه مجزاى ديگرى هم در آنجا يافته شد كه تعمير چشمه عرفه را به اميرالامراء الاصفهتيلار الكبير نصيرالدين بن زينالدين امير اربل در سال 594 هجرى نسبت داده است.و لوحه چهارمى هم در آنجا ديده شد كه مستنصر عباسى چشمه عرفات را به سالهاى 625 هـ . 627 هـ . و 633 هـ . تعمير نموده است.فاكهى براى عبدالله بن عامر بن كريز، در عرفات تعداد هفت حوض ذكر كرده، وابراهيم رفعت پاشا آن را هشت حوض دانسته است.برخى علاوه بر آشاميدن از آن حوضچهها، غسل نيز مىكردند. يزيد بن ابىزياد گفته، روز عرفه مجاهد را ديدم، در حالى كه مُحرِم بود، با استفاده از برخى حوضچههاى عرفات غسل مىكرد.در ناحيه جنوب شرقى مسجد نمره نيز ديوارهايى بوده كه آثار آن تا
[
(1)1ـ حرمين شريفين، ص26
(2)2ـ فاكهى، اخبار مكه، ص43; مرآةالحرمين، ج1، ص45
(3)3ـ فاكهى، اخبار مكه، ج5، ص43
]
اين اواخر باقى بود و در حقيقت حدّ جنوبى موقف عرفه به حساب مىآمده است. همچنين بازارى در جنوب جبلالرحمه بوده كه تا سالهايى، نه چندان دور، وجود داشته و ابراهيم رفعت پاشا در مرآةالحرمين تصاويرى از آن را آورده است.[
(1)1ـ مرآةالحرمين، ج1، ص337
]
حج اكبر
برخى از سالها، در ايام حجّ، «روز عرفه» با «روز جمعه» مصادف شده وآن سال در ميان حجاج، خصوصاً اهل سنّت به «حج اكبر» معروف گشته است. اين مسأله، انگيزه شد تا با بررسى آيات و روايات و همچنين تاريخ، سابقه آن را دنبال نمايم. آنچه درذيل تقديم مىگردد نتيجه تحقيقى، هر چند كوتاه، در اين زمينه است كه اميد مىرود با اظهار نظر محققان و دانشمندان وصاحبنظران تكميل گردد.خداوند در قرآن كريم مىفرمايد:«و اذان من الله و رسوله الى النّاس يوم الحجّ الاكبر انّ اللهَ برئ من المشركين و رسولُهُ.»(1)1ـ توبه: 4
«و اين اعلامى است از ناحيه خدا و پيامبرش به (عموم) مردم در روز حج اكبر، كه خداوند و پيامبر او، از مشركين بيزارند.»عرفه و حج اكبر
ابن ابىحاتم وابن مردويه، از مسور بن مَخْرمه از قول رسولخداـصـ آوردهاند كه:«انّه قال خطب رسولالله ـ ص ـ عشيّة عرفة، فقال امّا بعد فان هذا يوم الحج الاكبر.»«پيامبرـصـ بعداز ظهر عرفه براى مردم سخن مىگفت، و خطاب به آنان فرمود: امروز، روز حج اكبر است.»(4)4ـ تفسير فخر رازى، ج 15 ، ص 221
3ـ همان.«ژوليده موى و گرد و خاك بر چهره نشسته، به سوى من آمدهاند. به من ايمان آوردند، با آن كه مرا نديدهاند. به عزّت خودم سوگند آنها را مىبخشم.»برخى از كسانىكه اين قول را پذيرفتهاند به حديث معروف «الحج عرفه» استدلال كرده و مىگويند:از آنجا كه يكى از بزرگترين اعمال حج، وقوف در عرفه مىباشد، وكسى كه آن را درك كند، حج را درك كرده و كسى كه آن را درك نكند حج او باطل است، لذا روز عرفه را روز حج اكبر ناميدهاند.(4)4ـ تفسير فخر رازى، ج 15 ، ص 2212ـ دسته ديگر «يوم الحجّ الأكبر» را تمامى ايّام حج مىدانند. اين گروه معتقدند همانگونه كه «جنگ جمل»، «جنگ صفّين» و «جنگ بعاث» با اين
كه روزها طول كشيده، از آنها به «روز صفين»، «روز جمل» و «روز بعاث» تعبير مىكنند و مرادشان از «يوم»، تمامى دوران آن جنگهاست، بنابراين در اين جا نيز مراد از «يوم الحج الأكبر» تمامى ايام حج است.(1)شيخ تَهانَوى مىگويد:2ـ كشاف اصطلاحات الفنون، ج 1، ص 2833ـ دسته سوّم حج اكبر را وقوف در عرفات و اعمال مربوط به مِنا مىدانند:عمر بن اذينه مىگويد: براى امام صادق ـ ع ـ مسائلى را نوشتم و پس از مدتى، پاسخ آن حضرت را با دست خط مباركشان دريافت نمودم:«... و سألته عن قوله تعالى الحج الاكبر ما يعنى بالحج الاكبر؟ فقال الحج الاكبر الوقوف بعرفة و رمى الجمار، و الحج الاصغر العمرة.»(3)3ـ وسائل، ج 8، ح14108«از امام سئوال كردم كه فرموده خداوند: «يوم الحج الاكبر» به چه معنى است؟ فرمود: حج اكبر وقوف در عرفات و رمى جمرات است و حج اصغر عمره است.»
براساس اين روايت، اعمال عرفه و منى، حج اكبر شمرده شده است.
[
1ـ مجمعالبيان، ج 5 ، ص 5
]
6ـ تفسير قرطبى، ج 8 ، ص 706ـ ابن ابى حاتم از سعيد بن مسيب نقل مىكند كه گفت: حج اكبر روز دوّم از يوم النحر (عيد قربان) است. آيا نمىبينى كه امام در آن روز خطبه مىخواند؟(7)7ـ درالمنثور، ج 3، ص 212
[
1ـ جَمْع با فتح جيم و سكون را به معناى مشعر است. مجمعالبحرين، ج 1، ص 397
(4)4ـ حج قِران با حج افراد در جميع جهات يكسان است، جز اين كه، در حج قِران هنگام احرام مكلّف بايد قربانى را همراه داشته باشد. مناسك.5ـ حجِ افراد عين صورت حج تمتع است با يك فرق كه در حج تمتع هدى بايد ذبح كند و در حج افراد واجب نيست. مناسك امامخمينى ص 45
]
3ـ درالمنثور، ج 3 ، ص 211فضيل بن عياض نيز از امام صادق ـ ع ـ نقل مىكند كه فرمود: علّت نامگذارى حج اكبر آن است كه در آن سال مسلمانان و مشركان، همراه با هم حج انجام داده و پس از آن ديگر مشركين حج بجاى نياوردند.(4)4ـ وافى، ج 14، ح 14318همچنين ابن ابى شيبه از ابن عون نقل مىكند كه از محمد راجع به روز حج اكبر سئوال كردند گفت: روزى است كه حج رسول خداـصـ با حج
