کلیات دین شناسی (7) نسخه متنی

حاصل آيه اين است كه هرگاه حكمي الهي توسط پيامبر اكرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله بيان شد، بايد از پرسش در باره پاره‏اي خصوصيات كه موجب دشوارتر شدن تكليف مي‏شود خودداري كرد و چنان‏كه بني‏اسرائيل در ارتباط با بقره بني‏اسرائيل از حضرت موسي عليه‏السلام چنين سؤال‏هايي كردند و تكليف را برخود دشوارتر ساختند.

از اين جا به دست مي‏آيد كه ملاك در نهي از پرسش، آسان‏سازي وظيفه است و با اصل تسهيل در شريعت، و برداشته شدن حرج و مشقت‏هاي توان‏فرسا «و ماجعل عليكم في‏الدين من حرج»12هماهنگ است. چنين تكاليف توان‏فرسايي، چه بسا موجب روي‏گرداندن آنان از دين، و مايه خسران ابدي سؤال كننده شود. چنان‏كه در آيه ياد شده مي‏فرمايد:

«و قد سألها قوم قبلكم، ثم أصبحوا بهاكافرين13»

در هر حال، بااين قرينه قرآني روشن مي‏شود كه مقصود از سؤال در حديث پيامبراكرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله سؤال‏هاي مربوط به احكام ديني است. سؤال‏هاي عادي، مورد نظر حديث نبوده است، اين گونه سؤال‏ها حكم ديگري دارد كه فعلاً مجال بحث درباره آن نيست.

3) از امام صادق عليه‏السلام روايت شده كه فرمود:

خداوند در قرآن همه احكام مورد نياز بشر را بيان كرده است. سوگند به خدا، هيچ چيزي را كه بشر ـ در امر هدايت خودـ به آن نياز دارد، فروگذار نكرده است، تا كسي نتواند عذر آورده، بگويد: اگر اين حكم، مورد نظر خداوند بود، در قرآن بيان مي‏شد، آگاه باشيد كه آن حكم در قرآن آمده است14.

4) از امام باقر عليه‏السلام روايت شده كه فرمود:

خداوند، هر آن‏چه را كه امت ـ درمسير هدايت خويش‏ـ به آن نياز دارد، در كتاب خود فرو فرستاده و براي پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله بيان كرده است و براي هر چيزي حدّي - حكم و قانوني‏ـ است و براي آن حد، دليلي قرار داده است، و براي كسي كه از آن حد و قانون الهي تجاوز كند نيز حدّي و حكمي مقرر كرده است.15

5) از امام صادق عليه‏السلام روايت شده كه فرمود:

هيچ امري نيست كه دو نفر در آن اختلاف كنند، مگر اين كه براي آن اصل و قاعده‏اي در كتاب الهي وجود دارد، گرچه عقل افراد به آن نمي‏رسد.16

6) از امام علي عليه‏السلام روايت شده كه فرمود:

پيامبر اكرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله در زماني كه مردم در گمراهي آشكار بسر مي‏بردند، با كتابي برانگيخته شد كه تصديق كننده كتب آسماني پيشين و بيان‏گر حلال و حرام بود، آن كتاب قرآن است... من شما را از آن با خبر مي‏سازم، به تحقيق كه علم گذشته و آينده، تا روز قيامت، و آن‏چه مربوط به حكم و داوري ميان شماست در آن است، اگر از من بپرسيد، شما را آگاه خواهم كرد17.

7) امام صادق عليه‏السلام فرمود:

هيچ چيزي نيست مگر اين كه حكم آن در كتاب يا سنت وارد شده است18.

ابعاد وجودي انسان و جامعيّت اسلام

اينك كه با شواهد و دلايل كتاب و سنّت بر جامعيّت اسلام آشنا شديم، به تطبيق احكام اسلام با ابعاد و ويژگي‏هاي وجودي انسان مي‏پردازيم.

حيات انسان داراي دو جنبه مادي و معنوي ـ جسمي و روحي‏ـ است. و هر يك از اين دو، ويژگي‏هايي دارد كه با توجه به آن‏ها حيات انسان داراي سه بعد كلي است:

1) عقل و تفكر؛ 2) طبيعت و غريزه؛ 3) احساس و عاطفه.

بر اين اساس نيازهاي آفرينشي انسان عبارتند از:

الف) نيازهاي طبيعي و غريزي از قبيل: خوراك، پوشاك، مسكن و... .

ب) نيازهاي عاطفي و احساسي از قبيل: انس و الفت، محبت و دوستي، تعاون و همكاري و... .

ج) نيازهاي عقلاني و اخلاقي از قبيل: عدالت، راستي، معرفت و... .

روان‏شناسان و تمايلات انسان

روان‏شناسان تمايلات انسان را به سه دسته فردي، اجتماعي و عالي تقسيم كرده‏اند: