3 . شيخ فتح الله نمازى معروف به شيخ الشريعه اصفهانى
در سال 126هـ.ق. در اصفهان ديده به جهان گشود. علوم مقدماتى را در اصفهان فرا گرفت, براى ادامه تحصيل به نجف اشرف سفر كرد. در آن جا از حوزه درس بزرگان حوزه چون: ميرزا حبيب اللّه رشتى استفاده كرد و به مقام عالى اجتهاد دست يافت.56 وى پس از رحلت محمد تقى شيرازى مرجعيت عامه يافت و رهبرى نهضت استقلال طلبانه عراق را بر عهده گرفت. در زمان جنگ عصر جمعه روز 25 محرم الحرام سال 1334هـ.ق. شيخ الشريعه همراه سيد هبة الدين شهرستانى و گروهى از دانشمندان شيعه در يكى از محله هاى بغداد (اعظميه) به ديدار دانشمندان اهل سنت و زيارت آرامگاه ابوحنيفه رفتند. در جامع ابوحنيفه شيخ محمد جواد جواهرى و شيخ رؤف استاد (اعظميه) براى پيروزى مسلمانان دعا كردند. آن گاه شيخ نعمان اعظمى درباره اتحاد گروههاى مختلف مسلمان سخنرانى كرد. در پايان شيخ محمد رضا شيبى, در آن محفل آسمانى گفت:(… ديدار بزرگان شيعه از (اعظميه) و تلاش آنان براى صلح و دوستى ميان مسلمانان نخستين ديدار از نوع خود در تاريخ است.)57
پژوهش و تحقيق
محقق براى استوارى و استحكام پژوهش خويش, افزون بر بهره گيرى از تواناييها و ابزارهاى علمى پژوهشى موجود, براى بهره ورى از منابع ومدارك گسترده تر و ديدگاههاى ديگر دانشوران نيازمند, سيرو سفر در كشورهاى گوناگون است.از اين روى, بسيارى از محققان, براى فراهم كردن, نيازهاى پژوهشى خود به سفرهاى دور دست زده اند. از جمله:
1 . ميرزا عبداللّه بن عيسى بيك, معروف به ميرزا عبداللّه افندى (م1120هـ.ق)
از دانشوران شيعه پس از بهره گيرى از حوزه درس دانشمندان برجسته اصفهان چون: علامه مجلسى, محقق سبزوارى, آقا حسين خوانسارى و ملا ميرزاى شيروانى به درجه عالى علمى دست يافت. به انگيزه تحقيق و پژوهش و ديدار دانشوران به سير و سياحت دراطراف و اكناف جهان پرداخت. وى نيمى از عمر با بركت خود را در مسافرتهاى علمى سياحتى به سر برد و از كشورها و شهرهايى چون: روم, خراسان, مشهد, كاشان, آذربايجان, فارس, عراق (عتبات عاليات) شام, مكه مكرمه, استانبول (قسطنطنيّه) مصر, يمن, هند, سند, حضرموت, اندونزى, گرجستان, ارمنستان, تاشكند, كشمير, ديدن كرد. وى يادآورى مى شود: از بيش تر سرزمينهاى ياد شده چند مرتبه ديدار كرده است.58.(ساح فى اقطار الدنيا كثيراً.)در سفر يمن عده اى از علماء زيدى از جمله امام زيديه به او اجازه نقل روايت, ازوى آثار ارزنده اى به جا مانده كه مهم ترين آنها, اثر نفيس (رياض العلماء) است. يكى از آثار قلمى كه در سفر نگاشته كتاب (بساتين الخطباء) است.اين اثر شامل خطبه هاى نماز جمعه, عيدين و سخنرانيهاى گوناگون افندى است كه در استانبول ايراد شده و در اين مجموعه گردآورى شده است.59
2 . شيخ عبدالحسين امينى نجفى, معروف به علامه امينى (1320 ـ 1390هـ.ق.)
. و ى از دانشمندان نام آور شيعه است كه پس از اخذ اجازه اجتهاد از مراجع زمان خود در نجف, به تحقيق و پژوهش پرداخت. براى استفاده از منابع و مدارك دست اول و معتبر از مآخذ شيعه و سنى, سالها به سير و سفر پرداخت. در هر سرزمينى كه وارد مى شد كعبه آمالش كتابخانه بود. بدون وقت كشى كار تهيه منابع پژوهش, مطالعه و استنساخ را آغاز مى كرد. در ضمن ديدار با استادان و دانشوران را مغتنم مى شمرد. هر زمان فرصت مى يافت, به ميان مردم مى رفت, باخطابه و سخنرانيهاى ژرف و بيان شورانگيز خود, به ارشاد و هدايت مردم مى پرداخت. به همين منظور به كشورها و شهرهايى چون: حيدرآباد, عليگره, لكنهو, كانپور جلالى (در هند) رامپور, بمبئى, نوعه, پتنه, معرق المصرين, حلب, بنل, دمشق, بيروت, مكه مكرمه, مدينه منوره, مشهد, قم, اصفهان, همدان, كرمانشاه و… سفر كرده است. در گزارش برخى سفرهاى وى به مسائل بسيار شگفت انگيز بر مى خوريم كه يادآورى چند نمونه از آنها خالى از فايده نيست.ييكى از سفرهاى ابتكارى وى, سفر به هند است, در اين سفر با سيّد سعيد العلماء موسوى, سيدناصر حسن نواده ميرحامد حسين (صاحب عبقات الانوار) ديدار مى كند, به كتابخانه هايى كه تا آن زمان هيچ جهانگرد و پژوهشگرى از آن سرنزده مى رود و به مطالعه مى پردازد و از نسخه هاى بى بديل آن بهره مى برد.دكتر سيّد حسين نصر مى گويد:(پس از گذشت سالها از جريان سفر علامه امينى(ره) به هند, به دعوت دولت هند از كتابخانه هاى آن سرزمين ديدارى داشتم. در بازديد از كتابخانه ها در يكى از شهرهاى دور دست كتابخانه بسيار غنى يافتم, كه از مسير گذر سياحان و جهانگردان نيز به دور بود. متصدى كتابخانه ازنفيس بودن نسخه هاى عربى و فارسى موجود در كتابخانه سخن مى گفت. ياد آورد شد, كسى از اين گنجينه ارزشمند بهره نمى برد, مگريك دانشمند ايرانى كه چند سال پيش درباره حديث (غدير) تحقيق مى كرد, جهت تكميل اثرش به اينجا آمد و زمانى طولانى به پژوهش در نسخه هاى خطى همّت گماشت. او كسى جز علامه امينى(ره) (صاحب الغدير) نبوده است.)60(امينى, در تحقيق و كنكاش بسيار سخت كوش و پشتكار دار بود. به يكى از شهرهاى عراق براى استفاده از كتابخانه آن جا سفركرد, چون فرصت محدودى داشت و كتابخانه در شبانه روز چهار ساعت بيش تر پذيرش نداشت, با مسؤول كتابخانه توافق كرد هر روز به هنگام ظهر ساعت تعطيلى كتابخانه وارد مخزن كتابخانه شود. كتابدار در را بر روى او ببندد تا روز بعد ساعت هشت صبح, در را بروى او بگشايد. با اين وصف روزى حدود بيست ساعت در كتابخانه به پژوهش اشتغال داشت. بدين گونه هم به مطلوب خود رسيد و زحمتى هم براى كتابدارفراهم نساخت.61
3 . محمد محسن معروف به آقا بزرگ (1292 ـ 1389هـ.ق)
وى از عالمان پژوهشگرى است كه در قلّه دانش جاى دارد. عمرى در پى گردآورى منابع و كتاب شناسى شيعه در گنجينه هاى دانش گذراند. آقا بزرگ در سال 1315هـ.ق. از ايران به عراق سفرمى كند و نجف اشرف سكونت مى گزيند. از حوزه درس بزرگانى چون: آخوند خراسانى بهره مى گيرد و پس از رحلت آخوند خراسانى براى استفاده از حلقه درس محمد تقى شيرازى, به سامرا, مى رود. در اين زمان, نويسنده اى درباره شيعه مى نويسد: شيعه فرقه اى بدون پشتوانه است و اساس مستحكمى ندارد.انديشه گردآورى آثار مكتوب دانشمندان شيعه از اين جا سرچشمه مى گيرد. او را وامى دارد به نگارش بزرگ ترين دائرة المعارف كتاب شناسى به نام (الذريعه) دست بزند.در سال 1335هـ.ق به كاظمين سفر مى كند دو سال در آن جا به تحقيق و پژوهش مى نشيند. در سال 1337هـ.ق دوباره به سامرا باز مى گردد و تا سال 1354هـ.ق. در سامرا سرگرم كاوش و نگارش است. پس از هجده سال سامرا را به قصد نجف ترك مى گويد. و ى چندين سفر پژوهشى زيارتى به ايران و كشورهاى ديگر داشته است. در سال 1365هـ.ق به ايران سفر مى كند و از راه قصرشيرين وارد كرمانشاه مى شود و به ديدار دانشمند بلند آوازه سردار كابلى مى رود, سپس راهى قم مى شود و از قم به تهران و از تهران به زيارت امام رضا(ع) مى رود. هدف اصلى آقابزرگ از اين سفر, افزون بر زيارت امام هشتم على بن موسى الرضا(ع) استفاده از كتابخانه هاى خراسان, بويژه آستان قدس رضوى, بررسى فهرستها نسخه هاى خطى و بهره گيرى از آن درجهت تكميل (الذريعه) بوده است. آخرين سفر وى به ايران در سال 1382هـ.ق بوده است.وى دو سفر به مكه مكرمه داشته است. در سفر اول كه سال 1384هـ.ق به نيت انجام فريضه حج صورت گرفته, براى تحقيق و پژوهش به كشورهايى چون: مصر, سوريه, فلسطين و… سفر مى كند و با كتابخانه ها, آثار علمى موجود در گنجينه هاى آن كشورها آشنا مى شود و براى تدوين اثر سترگ و ماندنى خود (الذريعه) از منابع آنها بهره مى برد و با رجال دانش كشورهاى مختلف ارتباط برقرار مى سازد و از آنان اجازه نقل روايت دريافت مى كند و به آنان نيز اجازه نقل روايت مى دهد.62
گردآورى جوامع روايى
در سده هاى نخست صدر اسلام, دانش حديث مهم ترين و اصلى ترين رشته اى بوده كه در حوزه ها و مراكز دانش رواج داشته است. هر دانش پژوهى كه مى خواسته در اين رشته بهره علمى درخور كسب كند, چاره اى جز اين كه به سيرو سفر علمى بپردازد و صدها فرسنگ راه بپيمايد تا يك كتاب, چند عبارت, يا چند حديث از منبع و شخصيتى معتبر فراهم آورد.گردآوران احاديث در آن زمان فقهاء عصر خويش محسوب مى شدند, به خاطراين مهم شرايط سخت سيروسفر را تحمل مى كردند, تا دُر و گوهرهاى پراكنده از معصومان را در جهان اسلام با همّت خويش در يك اثر گردآورند.
لطفا منتظر باشید ...
