تفسیر نمونه جلد 8

بنا بر اين سخن گفتن آنها كاملا طبيعى خواهد بود، و اين آيه نظير آيه 41 سوره سبا مى‏باشد كه مى‏گويد: وَ يَوْمَ يَحْشُرُهُمْ جَمِيعاً ثُمَّ يَقُولُ لِلْمَلائِكَةِ أَ هؤُلاءِ إِيَّاكُمْ كانُوا يَعْبُدُونَ:" آن روز كه خداوند همه را جمع و محشور مى‏كند سپس به فرشتگان مى‏گويد: آيا اين گروه شما را عبادت مى‏كردند؟! احتمال ديگرى كه بسيارى از مفسران ذكر كرده‏اند اين است كه در آن روز خداوند حيات و شعور در بتها مى‏آفريند آن چنان كه بتوانند حقايق را بازگو كنند، و جمله بالا كه از زبان بتها نقل شده كه آنها خدا را به شهادت مى‏طلبند كه از عبادت عابدان خود غافل بودند، بيشتر تناسب با همين معنى دارد چرا كه بتهاى سنگى و چوبى اصلا چيزى نمى‏فهمند.

اين احتمال را نيز مى‏توانيم در تفسير آيه بگوئيم كه تمام معبودها را شامل مى‏شود منتها معبودهايى كه عقل و شعور دارند، به زبان خود حقيقت را بازگو مى‏كنند، ولى معبودهايى كه داراى عقل و شعور نيستند به زبان حال و از طريق منعكس ساختن آثار عمل سخن مى‏گويند، درست مثل اينكه مى‏گوئيم رنگ رخسار تو از سر درونت خبر مى‏دهد، قرآن نيز در آيه 21 سوره فصلت مى‏گويد كه پوستهاى انسان در عالم رستاخيز به سخن در مى‏آيند و همچنين در سوره زلزال مى‏گويد زمينهايى كه انسان روى آنها زندگى داشته، حقايق را بازگو مى‏كنند.

اين مساله در عصر و زمان ما مساله پيچيده‏اى نيست جايى كه يك نوار بى زبان تمام گفته‏هاى ما را روى خود ضبط و به هنگام لزوم بازگو مى‏كند، تعجبى ندارد كه بتها نيز واقعيات اعمال عبادت كنندگان خود را منعكس نمايند!.

به هر حال" در آن روز و در آن مكان و در آن حال- همانگونه كه قرآن در آخرين آيه مورد بحث مى‏گويد-" هر كس اعمال خويش را كه قبلا انجام‏