سوال : در حين مرگ چه حوادثى براى انسان اتفاق مى افتد؟
جواب : بنا به آنچه تا به حال از وضعيت مرگ و خصوصيات آن بيان كرديم، روشن مى شود كه هر انسانى به فراخور باورهايى كه ملتزم به آنها بود و رفتار و كردارى كه در دنيا داشت وقايعى را خواهد ديد. هر چند اصل رخدادها تا حدودى مشترك اند، كيفيت ها فرق مى كند; به عنوان مثال، همه، فرشتگان را در آخرين لحظات زندگى ملاقات خواهند كرد، الّا اين كه مؤمنان به گونه اى و تبهكاران به گونه اى ديگر (چنان كه در فصل پنجم بيان شد).از جمله امورى كه در هنگام جان دادن انسان رخ مى دهد، تمثّل مال، فرزندان و عمل اوست. در روايت آمده است:انسان در هنگام مرگ، مال و فرزندان و عمل خود را متمثّل مى بيند و به مال خود مى گويد: من براى كسب و اندوختن تو بسيار حريص و بخيل بودم، تو براى من چگونه اى؟ مال در پاسخ مى گويد: به مقدار كفن از من برگير. سپس به فرزندان مى گويد: به خدا سوگند من شما را بسيار دوست داشتم و حفاظت مى كردم، شما براى من چه مى كنيد؟ آنان مى گويند: تو را به قبر رسانيده، در آن دفن مى كنيم. آن گاه به كردار خويش مى گويد: من به تو رغبتى نشان نمى دادم و برايم سنگين بودى، تو براى من چه مى كنى؟ عمل انسان مى گويد: من در قبر و قيامت و نشور با تو خواهم بود تا به حضور پروردگارت برسيم.[1]پس در مجموع، حوادثى كه در آخرين لحظات زندگى انسان رُخ مى دهند عبارت اند از:1. حضور شيطان براى گمراهى انسان.2. حضور اولياى دين براى مؤمنين و آنهايى كه در طول عمرشان دو اصل تولّى و تبرّى را به خوبى عمل كرده اند
.3. تمثل مال، فرزندان و عمل براى انسان در حال مرگ.
[1]. ر.ك: عبدالله جوادى آملى، معاد در قرآن، ج 4، ص 216، و محمد حسين طباطبايى، انسان از آغاز تا انجام، ص 80.