موضوع اين كتاب، تاريخ رجال و ذكر طبقات آنهاست و مبناى آن ذكر رواياتى است كه در مدح يا قدح رجال وارد شده، بىآنكه نظرى درباره آن روايات ابراز گردد. در ذيل نام هر يك از رجال، يك يا چند حديث مسند كه در آن از شخص مورد نظر به گونهاى ياد شده، نقل مىگردد. اين حديثها گاه به اين دليل كه متضمن مدح يا قدح شخص مورد نظرند، با يكديگر متعارض مىباشند و در اين گونه موارد معمولا سخنى كه از ترجيح يكى از دو ديثحكايت كند به ميان نمىآيد و فقط به گزارش روايتها بسنده مىگردد. تنها در پارهاى از موارد، درباره شخص مورد نظر يا درباره سند يا مضمون يكى از آن حديثها اظهار عقيدهاى مىشود.مثلا در شرح حال زرارة بن اعين پس از ذكر حديثى در مذمت وى كه سندش چنين است: محمد بن بحر الكرمانى، عن ابى العباس المحاربى الجزرى، عن يعقوب بن يزيد، عن فضالة بن ايوب...، مىگويد: «محمد بن بحر هذا غال، و فضالة ليس من رجال يعقوب، و هذا الحديث مزاد فيه، مغير عن وجهه.» (29)كتاب نه خاص رجال شيعه است و نه محدود به موثقان و مدح شدگان. شرح حال زراره، چهره درخشان شيعه و راوى مقبولو موثق، در آن هست، شرح حال ابو الخطاب مقلاص، غالى معروف، نيز هست. از غير شيعه فقط كسانى را نام مىبرد كه براى شيعه روايت كرده و در شمار رجال حديثشيعه باشند. (30) پس آمدن نام كسى در اين كتاب نه دليل شيعى بودن اوست و نه نشانه وثاقتش، چنانكه نيامدن نام كسى در آن نه دليل شيعى نبودن اوست و نه دليل ضعفش.در آغاز كتاب هفت روايت در ستايش راويان و حاملان حديث و چهار روايت درباره ياران و نزديكان على عليه السلام نقل مىكند و سپس به ذكر نام رجال مىپردازد. در آغاز گاه فقط نام شخص مورد ترجمه را ذكر مىكند و پس از آن به گزارش روايتهايى درباره او مىپردازد، مثلا: زيد بن صوحان - جبرئيل بن احمد، قال حدثنى موسى بن معاوية بن وهب... تا آخر، در عنوان بالا شخص مورد ترجمه زيد بن صوحان است و جبرئيل بن احمد راوى نخستين در سلسله حديثى است كه درباره زيد بن صوحان نقل شده. پس از اين حديث، حديثبعد چنين آغاز مىشود: على بن محمد القتيبى قال... تا آخر. و بدين ترتيب همه رواياتى كه درباره زيد بن صوحان آمده پى در پى نقل مىشود.و گاه نام شخص مورد ترجمه با كلمه «فى» مشخص مىشود، مثلا: فى الحسين بن بشار - حدثنى خلف بن حماد، قال حدثنا... تا آخر، كه حسين بن بشار مورد ترجمه است. و گاه نيزمطلب به اين صورت آغاز مىگردد: «ما روى فى» ، مثلا: فى الحسن بن محبوب.رواياتى كه در ذيل هر عنوانى نقل مىشود نيز گاه با كلمه «حدثنى» و گاه با جمله «وجدت به خط فلان» و گاه بدون اين هر دو و فقط با نام نخستين راوى، آغاز مىگردد. مجموع رجالى كه در اين كتاب عنوان شدهاند به حدود 515 نفر بالغ مىشود كه در شش بخش بر حسب تقدم و تاخر زمانى مندرج گشته است.نام رجال بر هيچ اساسى مرتب نيست: نه بر اساس تاريخ فوت، نه بر اساس صحابت امامان اهل بيت - عليهم السلام - و نه بر اساس حروف اول نامها. بدين علت ستيافتن به شرح حال شخص مورد نظر در اين كتاب دشوار است. در نسخه طبع بمبئى، فهرست نامها به همان ترتيبى كه در كتاب آمده با رقم صفحه مربوط درج شده است كه كار مراجعه را اندكى آسان مىسازد. ولى از آنجا كه گاه روايات مربوط به يك شخص در مواضع مختلفى از كتاب ذكر شده و تاكنون فهرست اعلام، كه جبران كننده اين نقيصه است، به نسخه چاپى كتاب منضم نشده، (31) با دستيافتن به عنوان شخص مورد نظر در كتابنمىتوان مطمئن بود كه به همه اطلاعات مربوط به وى دسترسى پيدا شده است.
لطفا منتظر باشید ...
