نام اصل كتاب كشى - چهار کتاب اصلی علم رجال نسخه متنی

نام اصل كتاب كشى

در بيشتر كتابهاى قدما، مانند فهرست‏ شيخ و فهرست نجاشى، در ذيل حالات كشى، از نام كتاب وى ذكرى نرفته و تنها به اصل وجود اين كتاب اشاره شده است.

شيخ طوسى در الفهرست زير عنوان‏ «ابو عمرو كشى‏» چنين مى‏گويد: «ثقة بصير بالاخبار و بالرجال، حسن الاعتقاد، له كتاب الرجال...» (44) عبارت نجاشى نيز در اين باره مشتمل بر توضيح بيشترى نيست: «كان ثقة عينا، و روى عن الضعفاء كثيرا و صحب العياشى و اخذ عنه و تخرج عليه فى داره التى كان مرتعاللشيعة و اهل العلم، له كتاب الرجال...» (45)

تا آنجا كه ما اطلاع يافته‏ايم نخستين كسى كه براى كتاب كشى نامى ذكر كرده ابن شهر آشوب (متوفا به سال 588) صاحب كتاب معالم العلماء است. وى در اين كتاب كه به عنوان ذيل و تتميم فهرست‏ شيخ به رشته تحرير در آمده، از كتاب كشى به نام معرفة الناقلين عن الائمة الصادقين (46) ياد مى‏كند و به قرينه نزديكى زمان او با كشى و شيخ جاى ترديد باقى نمى‏ماند كه گفته وى متكى به قراين قطعى بوده و نام كتاب كشى همان است كه او ذكر كرده است.

شيخ طوسى در الفهرست، در ذيل عنوان‏ «احمد بن داود بن سعيد» پس از نسبت دادن كتابهاى متعددى به وى مى‏گويد: «ذكره الكشى فى كتابه فى معرفة الرجال.» (47) مؤلف سماء المقال به استناد اين عبارت نام كتاب كشى را معرفة الرجال پنداشته و اين پندار را به شيخ نيز نسبت داده است.

در حالى كه اين عبارت، همين اندازه گوياى آن است كه كتاب كشى در شناسايى رجال تحرير يافته و از نام كتاب وى در آن سخنى نيست. احتمالا عبارت مزبور در نسخه‏اى كه كلباسى در اختيار داشته به صورت‏ «ذكره الكشى فى كتابه معرفة الرجال‏» (با حذف كلمه فى) بوده و از اين رو نامبرده دچار چنين گمانى شده است.

در نسخه چاپى كتابى اختيار الرجال، چاپ بمبئى، سال 1317، نيز در آخر جزء پنجم به همين صورت از كتاب كشى ياد شده و چنين آمده است، «قدتم الجزء الخامس من كتاب ابى عمرو الكشى فى معرفة الرجال...» و چنانكه ملاحظه مى‏شود در اين عبارت نيز هيچ‏گونه تصريحى به اينكه نام كتاب، معرفة الرجال باشد، وجود ندارد.

علامه مجلسى (48) و همچنين از معاصران ما، مؤلف قاموس الرجال (49) نيز نام كتاب كشى را معرفة الرجال ذكر كرده‏اند (50)، ولى با توجه به آنچه قبلا يادآور شديم، اين گفته مقرون به هيچ دليلى نيست، (51) و با رجحانى كه نظر ابن شهرآشوب حايز است، عدول از آن جايز نمى‏باشد.

از آنچه كه گفتيم مى‏توان دانست كه نام معرفة اخبار الرجال نيز كه در آغاز و انجام نسخه چاپى بمبئى براى كتاب كشى ذكر شده بدون وجه و بى‏دليل است، چه علاوه بر اينكه كتاب موجود و چاپ شده تاليف شيخ طوسى و موسوم به اختيار الرجال است نه معرفة اخبار الرجال، اساسا در مدارك و مآخذ مورد اطمينان از چنين نامى براى كتاب كشى نشانى نيست و گويا مباشر چاپ يا يكى از نسخه برداران اين نام را از تركيب دو عبارت‏ «كتاب ابى عمرو الكشى فى اخبار الرجال‏» و «كتاب ابى عمرو الكشى فى معرفة الرجال‏» كه در بعضى از كتب رجاليه به هنگام يادآورى از كتاب كشى ذكر شده استفاده كرده و آن را نام كتاب پنداشته است.