31 . پيامبر صلّى الله عليه و آله : خرد، ارمغان خداوند است .32 . امام على عليه السّلام : خردها بخشيدنى اند و آداب، كسب كردنى .33 . امام على عليه السّلام : خرد، سرشتى است و دانش، به دست آوردنى .34 . امام على عليه السّلام : هرگاه خداوند بنده اش را بخواهد ، خردى استوار و كردارى درستْ بدو بخشد .35 . امام على عليه السّلام : هرگاه خداوند به انسانى خرد استوار و كردارى درست روزى كند ، نعمت خود را بر او فراوان ساخته و منّت خود را بر او بزرگ داشته است .36 . ابوهاشم جعفرى : نزد امام رضا عليه السّلام بودم كه از خرد سخن به ميان آمد . ايشان فرمود : «اى ابوهاشم ! خرد، بخشش خدايى است . هر آن كس بخواهد با تكلّف خود را خردمند بنمايد؛ جز نادانى چيزى بر او افزوده نگردد» .37 . ادريس عليه السّلام ـ چنانكه در سنن او آمده ـ : هرگاه خداوند، بندگانش را دوست بدارد، به آنان خرد مى بخشد و روح القدس را ويژه پيامبران و اولياى خود قرار داده است. ر . ك : ص 45 «انواع خرد» . 2 / 2
بهترين بخشش
38 . پيامبر صلّى الله عليه و آله : خداوند، چيزى با ارزش تر از خرد در ميان بندگان، تقسيم نكرد . لذا خواب خردمند، از بيدارى نادانْ برتر است و برجا بودن خردمند، برتر است از به حركت در آمدن نادان . خداوند، هيچ پيامبر و فرستاده اى را برنينگيخت ؛ مگر آن زمان كه خردش كامل گشت و خردش از خردهاى همه امّتش بيشتر بود . آنچه را پيامبر در خود نهان مى دارد ، از كوشش كوشندگان، برتر است . هيچ بنده اى، واجبات الهى را به جاى نياورد؛ مگر آنكه آن را درك كند . همه پرستشگران با زيادتى عبادت و پرستش ، به پايه خردمندان نرسند و خردمندان ، همان «اولوالالباب» (صاحبان خرد) هستند كه خداوند، در باره آنان فرمود : «جز صاحبان خرد، پند نگيرند».39 . پيامبر صلّى الله عليه و آله : خجسته است آنكه خرد را ميان بندگانش گوناگونْ قسمت كرد . گاه دو انسانْ كردار ، نيكى ها ، روزه و نمازشان برابر است ؛ امّا در خرد، متفاوت اند؛ به سان ذره اى در كنار كوه اُحُد . خداوند، بهره اى برتر از خرد و يقين در ميان آفريدگانش قسمت نكرد .40 . تاريخ يعقوبى : از رسول خدا پرسيدند : «برترين چيزى كه به بندگان بخشيده شده ، چيست ؟». فرمود : «خردِ سرشتى كه با آن زاده شود» . گفتند : «اگر از آن بى بهره شد ؟». فرمود : «خرد بياموزد» .41 . جامع الاحاديث : از امير مؤمنان سؤال شد : «برترين چيزى كه به انسانها بخشيـده شـده چيست ؟» . فرمود : «خـردِ سـرشتـى» . گفتـه شـد : «اگـر نبـاشـد ؟» . فـرمـود : «بـرادرى كه بـا او مشـورت شـود» . گفتـه شـد : «اگرنبود ؟» . فرمود : «خاموشى در مجلسها» . گفته شد : «اگر اين هم نبود ؟» . فرمود : «مرگِ زودرس» .42 . امام على عليه السّلام : بهترين بخشش ها خرد است .43 . امام على عليه السّلام : نشانه نعمت كامل ، زيادتى خرد است .44 . امام على عليه السّلام : برترين نعمت ، خرد است .45 . امام على عليه السّلام : برترين بهره آدمى، خرد اوست ؛ اگر خوار شد ، خرد ، او را عزيز گرداند ؛ اگر فرو افتاد ، خرد او را رفعت بخشد ؛ و اگر گمراه شد ، او را راهنمايى كند ؛ اگر سخن گفت ، او را نگه دارد .46 . امام على عليه السّلام : نعمتى برتر از خرد نيست .47 . امام حسن عليه السّلام : خرد ، بهترين بخشش خداوند به بنده است ؛ زيرا بدان از آفتهاى دنيا بِرَهد و از عذاب دوزخ در امان ماند .48 . امام على عليه السّلام ـ در ديوان شعر منسوب به ايشان ـ : بهترين بهره خداوند بر انسانها خرد است و هيچ يك از خوبى ها به پايه آن نرسد . اگر خداى رحمان ، خرد انسانى را كامل كرد ، اخلاق و بصيرت او نيز به كمال رسد .2 / 3
بنياد انسان
49 . پيامبر صلّى الله عليه و آله : اى گروه قريش ! همانا تبار آدمى، دين اوست ؛ جوانمردى ، خلق و خوى اوست ؛ و بنيادش خرد اوست .50 . امام على عليه السّلام : بنياد آدمى ، خرد اوست . مرام و آيين هر كس به عقل اوست ، و جوانمردى هركس به آن است كه خود را در كجا قرار دهد .51 . امام على عليه السّلام : بنياد انسان زيرك ، خرد اوست ، و جوانمردى او ، به خُلق و خُويَش بسته است ، و تبار او به دين اوست .52 . امام صادق عليه السّلام : بنياد انسان ، خرد اوست ، و شرافت او به دين ، و كرامت آدمى به پارسايى است . انسانها در فرزندى آدم ، برابرند .53 . امام على عليه السّلام : آدمى ، عقل و صورت است ؛ هر آنكه از عقل تهى شود و تنها صورت آدمى داشته باشد ، كامل نيست و به سان موجودِ بى جان است . هر كس كه خرد تجربى را جستجو كند ، بايد اصول و حواشى را بشناسد . چه بسيارند كسانى كه در جستجوى حواشى اند و اصول را از دست مى دهند . هر آن كس كه اصول را به دست آورد ، از زيادتى هم بى نياز است .54 . امام على عليه السّلام : خرد ، نظامْ نامه آدمى است ؛ استوارى او به ادب است ؛ راستى ، پيشواى اوست و با سپاسگزارى از نقص مى رهد .55 . امام صادق عليه السّلام : پشتيبان انسان ، خرد است . از خرد ، زيركى ، فهم ، بردبارى و دانش حاصل آيد ؛ با خرد به كمال رسد و همو راهنما ، بيناكننده و كليد كارهاست . ر . ك : ص 61 «پشتيبان مؤمن» . 2 / 4
ارزش انسان
56 . پيامبر صلّى الله عليه و آله ـ چنانكه ابن عباس از ايشان نقل مى كند ـ : برترين مردم، خردمندترين آنهاست . ابن عباس گفت: و آن، پيامبر شماست .57 . امام على عليه السّلام : ارزش هر انسانى، خرد اوست .58 . امام على عليه السّلام : دانش و خرد، از ارزش آدمى خبر مى دهد .59 . امام على عليه السّلام : انسان به خردش است .60 . امام على عليه السّلام : نشانِ فضيلتِ انسان ، خرد و خوشْ خُلقى است .61 . امام على عليه السّلام : فضيلتِ انسان به خرد است .62 . امام على عليه السّلام : آدمى دو فضيلت دارد : خرد و سخنورى ؛ با خرد مى آموزد و با سخنْ آموزش مى دهد .63 . امام على عليه السّلام : خرد ، والاترين فضيلت هاست .64 . امام على عليه السّلام : گرامى ترين درجه ، خرد است .65 . امام على عليه السّلام : بزرگوارى و شرافتْ به عقل و ادب است، نه به ثروت و قبيله .66 . امام على عليه السّلام : شاخص انسان به خردش است و زيبايى او ، به جوانمردى اوست .2 / 5
نخستين پايه اسلام
67 . امام على عليه السّلام : پايه هاى اسلام ، هفت است : خرد ، نخستين پايه است و بر آن ، شكيبايى استوار است . دومين پايه ، راستگويى و آبرودارى است . پايه سوّم ، تلاوت قرآن است ، آن گونه كه هست . چهارمين پايه ، دوستى و دشمنى براى خداست . پايه پنجم ، شناخت ولايت خاندان پيامبر و رعايت حقوق آنان است . ششمين پايه ، حمايت از دوستان و برادران و اداى حقوق آنان است . پايه هفتم ، به نيكى با مردم رفتار كردن است .2 / 6
دوست انسان
68 . امام على عليه السّلام ـ در سفارش به فرزندش امام حسن عليه السّلام ـ : فرزندم! خرد ، دوست آدمى است .69 . امام على عليه السّلام : آدمى ، دوستِ دانستنى هاى خويش است .70 . امام على عليه السّلام : خرد ، دوستى است كه با او قطع رابطه مى شود و ميل نفسانى ، دشمنى است كه از او پيروى مى شود .71 . امام على عليه السّلام : خرد ، دوستىْ پسنديده است .72 . امام على عليه السّلام : خرد ، بهترين همراه است .73 . امام رضا عليه السّلام : دوست هر انسانى، خرد اوست و دشمنش نادانى او .2 / 7
دوست و راهنماى مؤمن
74 . پيامبر صلّى الله عليه و آله : دانش، دوست مؤمن است و خرد ، راهنماى او ؛ كار و تلاش ، سرپرست او و بردبارى ، وزيرش ؛ شكيبايى ، فرمانده سربازان اوست و رفق و مدارا ، پدرش و نرم خويىْ برادرش .75 . امام على عليه السّلام : خرد ، دوست مؤمن است .76 . امام على عليه السّلام : نيك خردى ، برترين راهبر است .77 . امام صادق عليه السّلام : خرد ، راهنماى مؤمن است .2 / 8
پشتيبان مؤمن
78 . پيامبر صلّى الله عليه و آله : هر چيزى پشتيبانى دارد و پشتيبان مؤمن ، خرد اوست ؛ لذا بندگى مؤمن براى پروردگارش به اندازه خرد اوست .79 . پيامبر صلّى الله عليه و آله : تكيه گاه خانه ، پايه آن است و تكيه گاه دين ، شناخت خداوند متعال ، يقين به يگانگى او و خردى سركوب كننده است . پرسيدند : «اى رسول خدا! سركوب كننده چيست ؟». فرمود : «بازدارى از گناهان ، شوق داشتن بر پيروى از خداوند و سپاسگزارى بر همه بخشش ها و نعمت ها و آزمايش هاى نيكوى خداوند» .80 . پيامبر صلّى الله عليه و آله : هر چيزى به ابزار و نيرويى نيازمند است و نيرو و ابزار مؤمن ، خرد است . هر بازرگانى ، سرمايه اى دارد و سرمايه مجتهدان ، خرد است . هر ويرانى را آبادانى است و آبادانى آخرت به خرد است . در هر مسافرتى خيمه اى به پا مى كنند كه بدان پناه مى برند و خيمه مسلمانان [در سفر آخرت] ، خرد است.81 . امام على عليه السّلام : مؤمن ، زيرك و خردمند است . ر . ك : ص 55 «بنياد انسان ». 2 / 9
زيباترين آرايه
82 . امام على عليه السّلام : خرد ، زيباترين آرايه و دانش ، گرامى ترين رتبه است .83 . امام على عليه السّلام : هيچ زيبايى يى نيكوتر از خرد نيست .84 . امام على عليه السّلام : خرد ، زيباترين زيور است .85 . امام على عليه السّلام : آرايه آدمىْ خرد است .86 . امام على عليه السّلام : خرد ، زيبايى است و نادانىْ زشتى .87 . امام على عليه السّلام : عقل براى خردمند ، زيبايى است .88 . امام على عليه السّلام : خرد ، لباسى است نو كه كهنه نمى شود .89 . امام على عليه السّلام : تبار آدمى دانش اوست و زيبايى او به خرد است .90 . امام على عليه السّلام : نيكْ خردى ، زيبايى ظاهر و باطن است .91 . امام على عليه السّلام : هر كه از خردى كه او را بيارايد ، بى بهره باشد ، رشد نخواهد يافت .92 . امام على عليه السّلام : آرايش ديندارى به خرد است .93 . امام عسكرى عليه السّلام : زيبايى اندام ، زيبايىِ ظاهرى است و زيبايى خرد ، زيبايى باطنى است .94 . امام على عليه السّلام ـ در ديوان شعر منسوب به ايشان ـ : جوان ، در ميان مردم با خرد ، زندگى مى كند و برپايه خرد ، دانش و تجربه هايش كارساز است . درستى عقل ، جوان را در ميان مردم مى آرايد؛ گرچه كسب وكارش بى رونق باشد . كمْ خردى، جوان را زشت جلوه دهد ؛ گرچه از خانواده اى بزرگ و صاحب منصب باشد . ر . ك : ص 123 «نشانه هاى خرد» / ص 139 «مكارم اخلاق» / ص 149 «كارهاى نيك» . 2 / 10
بزرگترين بى نيازى
95 . پيامبر صلّى الله عليه و آله : هيچ تنگدستى يى سخت تر از نادانى نيست و هيچ سرمايه اى پرسودتر از خرد نيست .96 . امام على عليه السّلام : برترين بى نيازىْ خرد است .97 . امام على عليه السّلام : خرد ، برترين بى نيازى و عالى ترين رتبه در دنيا و آخرت به شمار مى رود .98 . امام على عليه السّلام : هيچ بى نيازى يى بزرگتر از خرد نيست .99 . امام على عليه السّلام : هيچ سرمايه اى سودمندتر از خرد نيست .100 . امام على عليه السّلام : بى نيازى خرد ، كفايت مى كند .101 . امام على عليه السّلام : هيچ بى نيازى يى، مانند عقل نيست.102 . امام على عليه السّلام : هيچ خردمندى، تنگدست نيست .103 . امام على عليه السّلام ـ از حكمتهاى منسوب به ايشان ـ : گرانبهاترين دارايى ، عقلى است كه قرين سعادت باشد .104 . امام صادق عليه السّلام : هيچ بى نيازى يى پربارتر از خرد نيست و هيچ تنگدستى يى پست تر از نادانى .2 / 11
نياز دانش به خرد
105 . امام على عليه السّلام ـ در حكمتهاى منسوب به ايشان ـ : هيچ گاه خرد به صاحبش آسيب نمى زند ؛ ليكْ دانش بدون خرد ، به صاحبش آسيب مى رساند .106 . امام على عليه السّلام : هر دانشى كه خردْ آن را تأييد نكند ، گمراهى است .107 . امام على عليه السّلام : هر كه دانش او از خردش افزون باشد ، دانشْ بارى بر او خواهد بود.108 . امام على عليه السّلام : برترين بخششِ خداوندِ سبحان بر بندگانش ، دانش و خرد است و حكمرانى و عدالت پيشگى.109 . امام على عليه السّلام : هيچ چيز زيباتر از خردِ همراه با دانش ، دانشِ همراه با بردبارى و بردبارىِ همراه با توانمندى نيست .110 . امام على عليه السّلام ـ در ديوان شعر منسوب به ايشان ـ : اگر دانشور باشى و خردمند نباشى، به سان كسى هستى كه كفش دارد، ولى پا ندارد . اگر خردمندى و عالم نيستى ، به سان كسى باشى كه پا دارد ، ولى نعل ندارد .همانا آدمى چون نيام عقل و خرد است، و تيردان بدون تير ، سودى ندارد. ر . ك :ص 129 «نشانه هاى خرد»، «دانش و حكمت ». ص 103 «آنچه خرد رانيرومند مى سازد» 2 / 12
گوناگون
111 . پيامبر صلّى الله عليه و آله : خداوند ، خرد را از نورِ پنهان در علم پيشينِ خود ، بيافريد . دانشى كه هيچ پيامبرِ فرستاده شده و هيچ فرشته مقرّبى را بر آن آگاه نكرده است . سپس دانش را نفْسِ خرد قرار داد ، و فهميدن را جانِ او ، و پارسايى را سرِ او ، و حيا و پروا را دو چشم او ، و حكمت را زبانش ، و دهانش را مهربانى ، و قلبش را رحمت . آن گاه با ده خصلت كه در عقل نهاد ، آن را نيرومند كرد : يقين ، ايمان ، راستى ، آرامش ، اخلاص ، رفق و مدارا ، بخشش ، قناعت ، تسليم و سپاسگزارى .112 . امام على عليه السّلام : عقلها سرمايه هاى پنهان اند و كارها گنجها .113 . امام على عليه السّلام : خرد ، نيرومندترين بنيان است .114 . امام على عليه السّلام : خرد ، مايه نزديكى و نادانى، سبب دورى است .115 . امام على عليه السّلام : خرد ، برترين خواسته است .116 . امام على عليه السّلام : خرد ، سبب نيكو انديشيدن است .117 . امام على عليه السّلام : خرد ، كرامتى گرانمايه است كه نابود نگردد .118 . امام على عليه السّلام : رشد آدمى به خرد است .119 . امام على عليه السّلام : نزد خداوندِ سبحان ، جز عقل آگاه و نفْس رويگردان [از آلودگى ها] ، روسفيد نباشد .120 . امام على عليه السّلام : تبار آدمى به خرد است و جوانمردى او به خُلق و خوى .121 . امام على عليه السّلام : نهايتِ رشد آدمى ، داشتن عقلى نيكوست .122 . امام على عليه السّلام : هر چيزى را نهايتى است و نهايتِ انسان ، خرد است .123 . امام على عليه السّلام : خداوند سبحان ، خردِ استوار و كار درست را دوست مى دارد .124 . امام على عليه السّلام : خرد ، فريب نمى خورد .125 . امام على عليه السّلام : خرد ، درمان [دردها] است .126 . امام على عليه السّلام : خرد ، شمشيرى بُرنده است .127 . امام على عليه السّلام : هيچ ندارى يى، بدتر از نداشتن عقل نيست .128 . امام على عليه السّلام : دين را جز خرد، اصلاح نمى كند .129 . امام على عليه السّلام : از دست دادن خرد، بدبختى است .130 . امام على عليه السّلام : هيچ بيمارى يى، تنْ سوزتر از كمْ خردى نيست .131 . امام على عليه السّلام : ادبْ سودمند نيست؛ مگر با خرد همراه گردد .132 . امام حسن عليه السّلام : آگاه باشيد كه خرد، نگه دارنده است و بردبارىْ زينت .133 . امام كاظم عليه السّلام ـ به هشام ـ : اى هشام! لقمان به فرزندش فرمود : «فرزندم! دنيا دريايى ژرف است كه خلقى بسيار در آن غرق شدند . پس تلاش كن در اين دريا كشتى ات تقواى خداوند ، ساحل آنْ ايمان، بادبانش توكّل [بر خدا] ، ناخدايش خرد ، راهنمايش دانش و سُكّانش شكيبايى باشد» .
لطفا منتظر باشید ...
