قرآنپس آيا ديدى كسى را كه هواى نفس خويش را معبود خود قرار داده و خدا او را دانسته، گمراه گردانيده و بر گوش و دلش مُهر زده و بر ديده اش پرده نهاده است ؟ آيا پس از خدا چه كسى او را هدايت خواهد كرد ؟ آيا پند نمى گيريد .حديث641 . امام على عليه السّلام : آفتِ خرد ، هواى نفس است .642 . امام على عليه السّلام : هواى نفس ، آفتِ عقل است .643 . امام على عليه السّلام : اندكى هواىِ نفس ، خرد را تباه سازد .644 . امام على عليه السّلام : پيروى از هواى نفس ، خرد را تباه مى كند .645 . امام على عليه السّلام : پيروزى هواى نفس ، دين و خرد را تباه مى سازد .646 . امام على عليه السّلام : هواى نفس ، دشمن خرد است .647 . امام على عليه السّلام : هيچ چيز به اندازه هواى نفس، با خردْ دشمنى ندارد .648 . امام على عليه السّلام : خردمندىْ با هواى نفس جمع نشود .649 . امام على عليه السّلام : نگهدارى خرد، در گرو مخالفت با هواى نفس و دورى از دنياست .650 . امام على عليه السّلام : آنكه بر شهوتش غالب شود ، خردش آشكار گردد .651 . امام على عليه السّلام : آنكه هواى نفسش را بر خرد غالب سازد ، رسوا گردد .652 . امام على عليه السّلام : آنكه هواى نفسش را بر خرد غالب سازد ، زشتى هايش آشكار شود .653 . امام على عليه السّلام : همنشين شهوت ، جانى بيمار و خردى معيوب دارد .654 . امام على عليه السّلام : چه بسيار عقلهايى كه در اسارت هواى نفس فرمانده ، قرار گرفته است .655 . امام على عليه السّلام : شتابت را به سنجيدگى ، توانايى ات را به نرمى و بدى ات را به خوبىْ پيوند ده .656 . امام على عليه السّلام : خرد ، فرمانده لشكر الهى است و هواى نفس ، فرمانده لشكر شيطان است . نفْس در ميان جذب به اين و آن سرگردان است. پس هر كدام پيروز گردد ، در اختيارش خواهد گرفت .657 . امام على عليه السّلام : خرد و شهوت، ضدّ يكديگرند و تأييد كننده خرد، دانش است. آراينده شهوت، هواى نفس است و نفْس در ميان اين نزاع است ؛ هر كدام پيروز گردد، جانب او را گيرد .658 . امام على عليه السّلام : محال است عقل در بندِ شهوت ، از حكمت سود برد .659 . امام على عليه السّلام : آنكه از هواى نفسْ دورى گزيند ، خردش سالم است .660 . امام على عليه السّلام ـ به شريح قاضى ، هنگامى كه به ايشان خبر رسيد خانه اى را به هشتاد دينار خريده و براى آن سند نوشته و بر آن گواه گرفته ، در نامه اى پس از توبيخ و سرزنش او نوشت ـ : بر اين گفته من، عقلى كه از اسارت هواى نفس خارج شده و بندهاى دنيايى را گسسته ، گواهى مى دهد .661 . امام على عليه السّلام : آنكه عاشق چيزى شود ، چشمش شب كور (نابينا) و دلش بيمار گردد . پس با چشم بيمار نگاه مى كند و با گوش كر مى شنود ؛ شهوتها عقلش را پاره كرده و دنيا، دلش را ميرانده است .662 . امام على عليه السّلام : خرد، پرده اى پوشان است و فضيلت، زيبايىِ آشكار . پس كاستى هاى خويت را با فضيلتْ بپوشان و هواى نفست را با خردْ بكُش ، تا دوستى برايت سالم شود و محبّت، آشكار گردد .663 . امام على عليه السّلام : از دست دادن خرد، بر اثر هواى نفس و شهوت است .664 . امام على عليه السّلام : خردمندى با هواى نفسْ جمع نمى شود .665 . امام على عليه السّلام : با بودن شهوت ، خردى نيست .666 . امام على عليه السّلام : آنكه مالك شهوت خود نباشد، مالك خرد خويش نيست .667 . امام على عليه السّلام : هيچ خردمندى يى، به اندازه دشمنى با هواى نفس نيست .668 . امام على عليه السّلام : هواى نفس، بيدار است و خردْ در خواب .6 / 2
گناه
669 . پيامبر صلّى الله عليه و آله : آنكه مرتكب گناه شود ، عقل از او دورى گزيند و هرگز به سويش باز نگردد . ر . ك : ص 237 «آنچه بر خردمند حرام است ». 6 / 3مُهر زدن بر قلبقرآنكسانى كه درباره آيات خدا ـ بدون حجّتى كه براى آنان آمده باشد ـ مجادله مى كنند ، [اين ستيزه] در نزد خداوند و نزد كسانى كه ايمان آورده اند، [مايه عداوت بزرگى است . اين گونه ، خدا بر دل هر متكبّر زورگويى، مُهر مى نهد .آن گاه پس از وى، رسولانى را به سوى قومشان برانگيختيم ، و آنان، دلائل آشكار برايشان آوردند ؛ ولى ايشان بر آن نبودند كه به چيزى كه قبلاً آن را دروغ شمرده بودند، ايمان بياورند . ما اين گونه بر دلهاى تجاوزكاران، مُهر مى زنيم .اين گونه ، خدا بر دلهاى كسانى كه نمى دانند، مُهر مى نهد .اين شهرهاست كه برخى از خبرهاى آن را بر تو حكايت مى كنيم . در حقيقت ، پيامبرانشان دلائل روشن برايشان آوردند ؛ امّا آنان به آنچه قبلاً تكذيب كرده بودند، [باز] ايمان نمى آوردند . اين گونه، خدا بر دلهاى كافران مُهر مى نهد . ر . ك : نساء : 155 ، نحل : 108 . حديث670 . پيامبر صلّى الله عليه و آله : مُهر بر ستون عرش آويزان است . پس هنگامى كه حريمها شكسته شود و گناهان، ارتكاب گردد و بى پروايى نسبت به خداوند صورت پذيرد ، خدا مُهر را برانگيزد و بر قلبش زند. پس از آن ديگر چيزى را درك نمى كند .671 . پيامبر صلّى الله عليه و آله : بپرهيزيد از آنكه آز و طمع را شعار خود سازيد؛ زيرا آزمندى بسيار ، دل را تباه كند و مُهر دنيا دوستى را بر دلها زند .672 . امام حسين عليه السّلام ـ هنگامى كه عمر بن سعد لشكريانش را براى جنگيدن با امام حسين عليه السّلام آماده كرد و حضرت را از هر سو محاصره كردند ، چنانكه گويى حلقه اى بر دورش كشيدند ، امام حسين عليه السّلام از [خيمه] بيرون آمد تا به نزديكى مردم رسيد . آنان را دعوت به سكوت كرد؛ ولى توجّه نكردند . آن گاه فرمود ـ : واى بر شما ! چه مى شود ساكت شويد و سخن مرا بشنويد؟ همانا من شما را به راه هدايت دعوت مى كنم . . . شما همه مرا نافرمانى مى كنيد و به سخنم گوش نمى دهيد . به راستى كه شكم شما از حرام پُر شده و دلهايتان مُهر شده است .673 . امام باقر عليه السّلام ـ در تفسير سخن خداوند كه : «آنان دلهايى دارند كه با آن درك نمى كنند» ـ : خداوند بر دلهايشان مُهر نهاده ، پس درك نمى كنند .6 / 4
آرزو
674 . امام على عليه السّلام : بدانيد كه آرزو ، خرد را دچار غفلت كند و ياد خدا را به فراموشى سپارد .675 . امام على عليه السّلام : آرزو، خرد را تباه مى كند ، وعده ها را دروغ گرداند ؛ بر غفلت وا دارد و پشيمانى به جاى گذارد .676 . امام على عليه السّلام : آنكه آرزويش دراز است، خردمند نيست . ر . ك : حديث 958 و 959 و 980 و 984 . 6 / 5
نخوت
677 . امام على عليه السّلام : بدترين آفت خرد ، نخوت است .678 . امام باقر عليه السّلام : نخوت، در دل كسى جاى نگيرد، مگر آنكه به اندازه آن از خردش كاسته شود، كم يا زياد .6 / 6
فريب
679 . امام على عليه السّلام : تباهى خرد ، در فريفته شدن به نيرنگهاست .680 . امام على عليه السّلام : خردمند، فريفته نمى شود .681 . امام على عليه السّلام : بندگان خدا ! تقواى الهى پيشه كنيد ؛ تقواى خردمندى كه انديشيدن، دلش را مشغول كرده است . . . و طناب فريب، او را نپيچانده است .6 / 7
خشم
682 . امام على عليه السّلام : خشم، خردها را تباه كند و از حقيقت دور سازد .683 . امام على عليه السّلام : آنكه مغلوب خشم و شهوت است ، سزاوار نيست كه خردمند شمرده شود .684 . امام على عليه السّلام : تعصّب نفس ، تندى خشم ، حمله كردن با دست و تيزى زبان خود را در اختيار گير ؛ و نگه دار خرد را در همه اينها با تأخير انداختن تندى و خوددارى از حمله ، تا اينكه خشم تو آرام گيرد و عقلت به سوى تو بازگردد .685 . امام على عليه السّلام : عقل بيمار، بر اثر خشم و شهوتْ از حكمت بهره نمى برد .686 . امام صادق عليه السّلام : آنكه مالك خشم خود نباشد، مالك عقل خود نيست.6 / 8
آز
687 . امام على عليه السّلام : بيشترين جايگاه سقوط عقلها ، زير پرچم آزها و طمعهاست .688 . امام كاظم عليه السّلام ـ به هشام بن حكم ـ : اى هشام ! بپرهيز از آز و طمع ، و بر تو باد نااميدى از آنچه در دست مردم است . آزمندى به بندگان را در خود بميران؛ زيرا آز و طمع، كليد خوارى، غارت عقل ، وارونگى جوانمردى ها ، آلوده شدن آبرو و از ميان رفتن دانش است .6 / 9
خودپسندى
689 . امام على عليه السّلام : خودپسندى آدمى ، يكى از حسد ورزان به خرد اوست .690 . امام على عليه السّلام : خودپسندى انسان ، نشانه كم خردى اوست .691 . امام على عليه السّلام : خودپسندى آدمى دليل بر كمبود و نشانه كم خردى اوست .692 . امام على عليه السّلام : خودبينى ، عقل را تباه مى سازد .693 . امام على عليه السّلام : آفتِ خرد ، خودپسندى است .694 . امام على عليه السّلام : خودپسندى، دشمن درستى و آفت خردهاست .695 . امام على عليه السّلام : خودپسند ، از خرد برخوردار نيست .696 . امام على عليه السّلام : خشنودى آدمى از خود ، نشانِ سَبُك عقلى اوست .697 . امام على عليه السّلام : آنكه از كارِ خويش خشنود باشد ، از عقل بيمارى برخوردار است .698 . امام على عليه السّلام : آنكه از سخنِ خويش خشنود باشد ، خردش از او دور شده است .699 . امام على عليه السّلام : از خود راضى بودن ، نشانه تباهى عقل توست .6 / 10
بى نيازى جُستن به عقل
700 . امام على عليه السّلام ـ در سفارش به فرزندش حسين عليه السّلام ـ : آنكه با خرد خويش [احساس] بى نيازى كند ، گمراه شده است .701 . امام على عليه السّلام : عقل خويش را متّهم سازيد ؛ زيرا از تكيه بدان، لغزشها سرچشمه مى گيرد . ر . ك :حديث 502 «ويژگى هاى خردمندان». 6 / 11
دنيا دوستى
702 . امام على عليه السّلام : عامل تباهى عقل ، دوستى دنياست .703 . امام على عليه السّلام : دوستى دنيا ، خرد را تباه كند ، دل را از شنيدن حكمت، دلسرد سازد و سبب عذابى دردناك شود .704 . امام على عليه السّلام : زيبايى هاى دنيا ، عقلهاى ناتوان را تباه مى كند .705 . امام على عليه السّلام : دنيا ، مكان سقوط عقلهاست .706 . امام على عليه السّلام : از دنيا بگريزيد و دلهايتان را از آن باز داريد؛ زيرا دنيا، زندان مؤمن است؛ بهره او از آن كم است، عقلش به واسطه آن، معيوب گردد و نگاه او در آن، ناتوان است .707 . امام على عليه السّلام ـ در وصف اهل دنيا ـ : چارپايانى اند به آخور بسته شده [ناهوشيار] ، و ديگرانى كه خرد خود را گُم كرده اند و در ناشناخته ها گام نهاده اند .708 . امام على عليه السّلام ـ خطاب به يارانش ـ : اف بر شما كه از نكوهشتان به ستوه آمده ام!اين رواست كه شما به زندگى دنيا به جاى آخرت ، خشنود باشيد و به زبونى به جاى عزّت تَن دهيد ؟ چون شما را به جهاد با دشمنتان فرا مى خوانم ، چنان چشمانتان گِرد مى شود كه گويا دچار سَكَرات مرگ شده ايد و از خود بيهوش شده ايد . باب فهم سخنانم بر شما بسته شده است ؛ از اين رو ، به سرگردانى دچاريد . گويى قلبهايتان چنان آفت زده است كه توان انديشيدن نداريد .709 . عبدالله بن سلام : خداوند در تورات فرمود : «دلهايى كه بسته دنيا دوستى است، از [شناخت] من ناتوان است» .710 . الاختصاص : خداوند به داوود عليه السّلام فرمود : «اى داوود ! از دلهاى وابسته به شهوات دنيايى برحذر باش كه عقل آنان از من در حجاب است» . ر . ك : ص 159 «بى رغبتى به دنيا ». 6 / 12
باده نوشى
711 . امام على عليه السّلام : خداوند، ترك باده نوشى را به جهت ايمن سازى خرد واجب كرده است .712 . امام رضا عليه السّلام : خداوند ، شراب را حرام كرد؛ زيرا در آنْ تباهى است و خردِ نوشندگانش را دگرگون سازد، سبب انكار خداوند و افترا بستن به او و پيامبرانش گردد، و موجب ساير تباهى ها و كشتار باشد .6 / 13
مست كننده هاى پنجگانه
713 . امام على عليه السّلام : سزاوار است كه خردمند، خود را از مستى مال، مستى قدرت، مستى دانش، مستى مدح و ستايش و مستى جوانى، نگه دارد؛ زيرا هر يك از اينها را بادهاى پليدى است كه خرد را بزدايد و وقار را سَبُك سازد .6 / 14
خوشگذرانى زياد
714 . امام على عليه السّلام : آنكه خوشگذرانى اش زياد باشد ، عقلش كم گردد .715 . امام على عليه السّلام : آنكه شيفته بازى و دلباخته سرگرمى و خوشى است ، خردمند نيست .716 . امام على عليه السّلام : خرد، با بازى و سرگرمىْ پاداش نمى برد .717 . امام على عليه السّلام : آنكه شوخى بر او غالب گردد ، عقلش تباه شود .718 . امام على عليه السّلام : آنكه شوخى اش زياد شود ، بيهودگى اش بسيار گردد .6 / 15
تنبلى
719 . امام صادق عليه السّلام : كنار نهادن داد و ستد ، از خرد بكاهد .720 . امام صادق عليه السّلام : كنار نهادن داد و ستد، خرد را تباه مى كند .721 . فضيل اعور : شاهد بودم كه معاذ بن كثير به امام صادق عليه السّلام عرض كرد : «من توانگر شده ام و مى خواهم تجارت را رها كنم» . امام صادق عليه السّلام فرمود : «اگر چنين كنى، عقلت كم گردد» (يا جمله اى به اين مضمون) .722 . معاذ لباس فروش : امام صادق به من فرمود : «اى معاذ ! آيا از تجارت كردن ناتوان شده اى يا بدان بى ميلى ؟». گفتم : «نه ناتوانم و نه بى ميل» . فرمود : «پس چرا [تجارت را كنار نهاده اى] ؟». گفتم : «منتظر دستور شما بودم . هنگامى كه وليد به قتل رسيد ، اموال بسيارى در دستم بود و هيچ كس از من طلبى نداشت ، و گمان نكنم تا زنده ام، بتوانم آن را تمام كنم» . فرمود : «تجارت را كنار مَنِه ؛ زيرا ترك داد و ستد، خرد را تباه مى كند ، براى خانواده ات تلاش كن . مگذار آنان از تو بدگويى كنند» .723 . اسباط بن سالم ـ فروشنده پارچه هندى ـ : روزى امام صادق عليه السّلام درباره معاذ كرباس فروش سؤال كرد و من نيز آنجا بودم . گفته شد كه معاذ، تجارت را كنار نهاده است . فرمود : «كار شيطان است ؛ كار شيطان است . به راستى آنكه تجارت را كنار نهاد، دو سوم عقلش از دست رود . آيا نمى داند پيامبر صلّى الله عليه و آله هنگامى كه قافله اى از شام رسيد، از آنها خريد كرد و با آنان تجارت نمود و سود بُرد و بدهكارى اش را ادا كرد» .6 / 16
زياده طلبى
724 . امام على عليه السّلام : از دست رفتن خرد ، در زياده طلبى است .6 / 17
همنشينى نادان
725 . امام على عليه السّلام : آنكه با نادان همنشين گردد، عقلش كم شود .726 . امام على عليه السّلام : از نشانه نابودى خرد ، همنشينى با نادانهاست .6 / 18
مرزشكنى
727 . امام على عليه السّلام : آنكه از مرز و اندازه خويش بگذرد، خردمند نيست .728 . امام على عليه السّلام : آنكه از اندازه خود بگذرد ، خردمند نيست .6 / 19
جدال با ابله
729 . امام على عليه السّلام : آنكه با ابلهان جدال كند ، خردمند نيست .6 / 20
نشنيدن سخن خردمند
730 . امام على عليه السّلام : آنكه شنيدن از خردمندان را كنار نهد ، عقلش خواهد مُرد .731 . امام كاظم عليه السّلام : اى هشام ! آنكه سه چيز را بر سه چيز مسلّط كند ، بر نابودى عقلش كمك كرده است : روشنى انديشه را با آرزوى دراز تاريك كند ؛ حكمتهاى نغز را با سخن گفتن بسيار از بين برد، و روشنايى پندآموزى را با شهوات نفسانى خاموش گرداند . [چنين كسى،] گويا هواى نفس را بر نابودى خرد، يارى داده است، و آنكه عقلش نابود شود ، دين و دنيايش تباه گردد .6 / 21
زياده روى در خوردن گوشت گاو و حيوانات وحشى
732 . امام رضا عليه السّلام : زياده روى در خوردن گوشت حيوانات وحشى و گاو، سبب سرگشتگى خرد ، حيرانى فهم ، كودنى ذهن و فراموشى بسيار شود . ر . ك : ص 237 «آنچه بر خردمند حرام است » / ص 249 «آنچه سزاوار خردمند نيست ».
لطفا منتظر باشید ...
