آثار فردى و روانى صبر:

غير از اثر سازنده ى اجتماعى صبر كه همانا پيروزى و دست يافتن بر مقصد و مقصود و هدف است اين خصلت داراى آثار مثبت و بسيار مهمى در روحيه و روان شخص صابر نيز هست . با آگاهى از اين آثار معجزه آسا است كه بسيارى از فداكاريهاى تاريخ مخصوصا فداكارى شگفت آور مجاهدان كربلا يعنى ياران و جوانان خاندان حضرت حسين بن على عليه السلام كه خاطره ى گرامى شان در اين شبها زنده تر از 1 - متن حديث و آدرس آن عجاله در نظر نيست . علاقمندان كتاب بحارالانوار جلد 11 و 12 قديم را جستجو كنند .
هميشه جلوه گر است ( 1 ) قابل فهم مى گردد . منظور از آثار روانى آن تأثيراتى است كه صبر در روان شخص صابر به جاى مى گذارد و پيش از آنكه نتيجه ى خارجى و عينى از مقاومت وى عايد گردد نتيجه ى شخصى آن به وى مى رسد .

پيدايش روح شكست ناپذيرى نخستين تأثير مثبت و سازنده ى صبر آن است كه انسان صابر را ضد ضربه و شكست ناپذير مى سازد و همچون تمرين و ورزشى دشوار او را مقاوم و نيرومند بار مى آورد . مقدمه ى لازم براى كاميابى در هر هدف و
خواسته ئى چه در جريانهاى مادى و چه در جريانهاى فكرى و مسلكى و مذهبى پيدايش چنين حالتى در انسان است . همه ى شكست ها و هزيمت هائى كه در ميدانهاى مبارزات اجتماعى و مذهبى و مسلكى پيش مى آيد مقدمه اش يك شكست روحى است و ضربه ئى كه روحيه ى ضعيف و هزيمت پذير به ادامه ى يك مبارزه مى زند چندين برابر 1 - اين گفتار در آستانه ى محرم سال 1394 ايراد شده است .
ضربه ئى است كه نقص و نارسائى تجهيزات نظامى و كار آزمودگى و غيره وارد مى سازد . سربازى كه در ميدان جنگ پشت به دشمن كرده و روى به گريز مى نهد قبل از آنكه چشمش و بازويش از مقابله با دشمن عاجز مانده باشد روحيه و قدرت روانى اش شكست خورده و روحا منهزم گرديده است و تا اين شكست روانى بر او وارد نيايد محال است سربازى پشت به دشمن كرده و جبهه را ترك گويد . رفتار قهرمانانه ى طارق بن زياد سردار مسلمان و فاتح بخشى از اسپانيا ( در سال 94 هجرى ) كه پس از عبور از درياى مديترانه و ورود به خاك دشمن ناوهاى جنگى را از دريا بيرون كشيد و آتش زد نمونه ئى از ايجاد اين روح در سربازان است . اولين خاصيت صبر ايجاد چنين روحيه ئى در شخص صابر است . مردمى كه در برابر حوادث معمولى زندگى : خسارت هاى مالى بيمارى ها مطرود و منفور شدن ها مرگ و ميرها صبر و مقاومت نورزيده تن به اظهار عجز و لابه و جزع مى دهند در پيشامدها و در هنگام بروز موانع راه نيز بسى زودتر شكست خورده پاى گريز مى گشايند و به عكس كسانى كه در هر حادثه ئى صبر را همچون سلاح برنده ئى مورد استفاده قرار داده و در هر مورد به صورت مناسب آن صبر و استقامت پيشه مى كنند توان و قدرت بيشترى در مبارزه با مشكلات زندگى به دست آورده و داراى روح و روحيه ئى شكست ناپذير و مقاوم مى گردند . شخص بى صبر را مى توان به سربازى تشبيه كرد كه
در ميدان جنگ عريان و بدون زره مى جنگد . چنين كسى با نخستين ضربات دشمن از پاى درافتاده و از بين مى رود .
و انسان صبور را به همين قياس مى توان در حكم جنگجوئى دانست كه از پاى تا سر غرق زره و تجهيزات جنگى است دست يافتن بر چنين كس البته به مراتب دشوار و از پاى افكندن او كارى مشكل است . آن كسى در معركه هاى زندگى شكست نمى خورد كه قبلا در خود آمادگى هاى لازم را به وجود آورده و زرهى از صبر پوشيده و خود را شكست ناپذير كرده باشد . اين چنين  كسى به آسانى درمانده و عاجز و زبون نمى شود و در برابر مشكلات و حوادث ناگوارى كه در هر قدم از جاده ى تكامل و خوشبختى انتظار آن را بايد داشت ابرو درهم نمى كشد و دلش و قدمش نمى لرزد و به عجز و ناتوانى نمى افتد . با اين بيان به روشنى مى توان به ژرفاى اين آموزش و الهام عميق اسلامى كه از امام جعفر صادق عليه السلام صادر گشته است رسيد : عن ابيعبدالله عليه السلام : قدعجز من لم يعد لكل بلاء صبرا ( 1 ) ([ آنكس كه براى هر بلائى صبرى آماده نكرده و تدارك نديده باشد به عجز و ناتوانى در مى افتد]( يعنى روبرو شدن با بلايا و مشكلات زندگى كسى را كه پيش بينى آن را نكرده و روحيه ى صابر و مقاوم در خود به وجود نياورده دست و پا بسته و درمانده مى سازد . مفهوم مخالف اين جمله آن است كه اگر كسى براى مقابله با حوادث مايه ى صبر را در خود تدارك ديده باشد هرگز درمانده و شكست خورده نمى شود . راز استوارى و پايمردى مردان بزرگ تاريخ و سازندگان تاريخ بشر و در رأس آنان
پيامبران و رجال الهى 1 - تجف العقول چاپ اعلمى ص 265 .
كه در آغاز دعوت هر چه بيشتر مورد ايذاء و آزار و شكنجه ى طغيانگران قرار مى گرفتند پابرجاتر و فعال تر مى شدند در همين نكته است . آنان با پيش بينى تلخى ها و ناگوارى هاى اين راه و فراهم ساختن مايه ى وافرى از صبر امكان شكست روحى را در خويشتن از بين برده و به موجوداتى سرسخت و شكست ناپذير تبديل شده بودند . دشمنان و مخاصمانشان كه در موارد بسيارى از همه گونه امكانات برخوردار بودند خسته و درمانده مى شدند ولى اين بزرگمردان كه از همه ى آن امكانات محروم بودند همچنان مجدانه به كار و كوشش و مجاهدت خستگى ناپذير خود ادامه مى دادند . متوكل عباسى امپراطور مقتدر عباسى مى گفت([ لقد اتعبنى ابن الرضا]( ابن الرضا ( 1 ) مرا به ستوه آورد . چگونه كسى مانند امام هادى عليه السلام كه بيشتر 1 - ائمه ى سه گانه ى پس از امام هشتم عليه السلام تا امام يازدهم و بعضى ديگر از رجال اين خاندان در آن دوره به لقب([ ابن الرضا]( معروف بودند و در اين جمله منظور امام هادى عليه السلام است .
ايام امامت خود را در زير فشارهاى ناشى از قدرت متوكل گذرانيده اين حاكم مقتدر را خسته مى كند ؟ ( 1 )
وقتى يكى از دو حريف معارض كه از لحاظ امكانات برونى ضعيف است از زندان و محروميت كشيدن و دور از محيط آسايش و امن به سر بردن به ستوه نمى آيد . فشارها و سختى ها او را خسته نمى كند با همه ى موانعى كه بر سر راه هدف اش قرار گرفته به راه پيمائى دراز مدت خود ادامه مى دهد . طبيعى است كه حريف او كه با وجود برخوردارى از امكانات مادى از قدرتمندى روحى و ايمان به راه و هدفش محروم است به ستوه بيايد و كلافه شود . مسلما يك راهرو ناشكيبا نمى تواند خود خسته نشده و در عين حال حريف را خسته كند و بيگمان از پاى 1 - بحث و بيان درباره ى امام هادى عليه السلام جهادش مشكلات راهش روشهاى مبارزه اش وضع قدرت معاصرش در گفتارى ديگر از اين سلسله نكته ى ديگرى كه در اين حديث قابل ملاحظه است موضوع پيش بينى خطرات در همه ى اقدمات بزرگ است غالبا كسانى كه بدون توجه به خطرات احتمالى دست به كار خطرناكى زده اند قدرت مقابله با خطر را نداشته و در نتيجه پس از بروز علائم آن دچار يأس و پشيمانى و عجز شده اند . در خواهد آمد و شكست خواهد خورد اين خاصيت عجيب صبر است كه يك انسان را اينگونه شكست ناپذير مى سازد