فلسفه تاریخ جلد 1

ايشان ( نويسنده ) روي آزادي هم زياد تكيه نكرده " افق رو به گسترش " يعني افق آزادي رو به گسترش است روي اين هم زياد تكيه نكرده است ، كما اين كه روي قدرت هم زياد تكيه نكرده است كه آيا افق قدرت انسان رو به گسترش است يا خير ، ( 1 ) ولي جنبه سوم براي انسان آن چيزي است كه ما از آن گاهي به عقل تعبير مي كنيم ، گاهي به علم و گاهي به آگاهي يا خود آگاهي ، كه اينها وقتي به معني اخص بخواهند بگويند " خود آگاهي " مي گويند كه اصطلاح خاصي است كه فرنگيها در عصرهاي اخير آورده اند و ميان ما هم به عنوان " خود آگاهي " ترجمه شده و لفظ شايعي هم شده است نويسنده در اين فصل " افق رو به گسترش تكيه اش روي مسأله آگاهي و خود آگاهي است مي خواهد بگويد كه تاريخ بشر در جهت تكامل آگاهي بوده است و اين را تقريبا توانسته [ تشريح كند ] چون آن دو تاي ديگر به اشكال برخورد مي كرده ، مخصوصا آزادي ، يعني هر چه كه تاريخ جلو آمده مثلا اگر قرن بيستم را با قرن نوزدهم و قرن نوزدهم را با قرن هجدهم مقايسه كنيم مي بينيم پر و بال آزادي چيده شده و منطقا چيده شده نمي شود گفت كه [ تاريخ ] در جهت آزادي پيش رفته و پيش مي رود شايد آينده هم هر چه كه جلوتر برود آزاديها محدودتر بشود تازه ما آزاديهايي را كه به اصطلاح ، منطق دارد مي گوييم آزاديهاي غير منطقي يعني ديكتاتوريها و غيره به جاي خود ، عملا دنيا هر چه كه جلو آمده آزاديهاي افراد را بيشتر سلب كرده است .

1. آيا افق زندگي در جهت قدرت و تسلط بر طبيعت و آزادي از آن رو به گسترش است يا در جهت آزادي انسان از انسان يا در جهت آزادي انسان از حيوانيت خودش كه منشأ آزادي انسان از انسان هم بالتبع خواهد شد ، يا در جهت مباني مثبت از قبيل تعاون ، مهرورزي به ديگران ، جود و ايثار ، قوت اراده ، راستي ، نيكي ، زيبايي معنوي ، بي عقدگي و بي تكبري و بي حسادتي و بي بخلي و بي حقدي ، و يا در جهت علم و آگاهي و حكمت به معني واقعي . .