اسرار حج در کتاب خداوند نسخه متنی

ملاّ مهدى نراقى نيز اشاره مى كند:
«شكّى نيست كه اجتماع در چنين جايگاهى، علاوه بر فوايدى كه در آن است، از حصول الفت و مصاحبت مردمان و مجاورت بزرگان و نيكان كه از شهرها و سرزمين ها آمده اند و همدستى همّت ها و انديشه ها و يارى و هماهنگى نفوس بر تضرّع و زارى و دعا براى سرعت اجابت در خواست ها و ياد كردن پيغمبراكرم(صلى الله عليه وآله) و بزرگداشت او و نزول وحى او... سبب نرم دلى و صفا و جلاى نفس خواهد شد.»

امام خمينى(قدس سره) اشاره مى كند كه:

«پس به منا رويد... بدانيد كه از اين محبوب ها ـ كه بالاترينش حبّ نفس و حبّ دنيا تابع آن است ـ نگذريد، به محبوب مطلق نرسيد.»
هفت ـ رهبانيت و رياضت
حج، يك دوره كامل رياضت شرعى و سير و سلوك عرفانى است و با مشقّت ها، سختى ها و مناسك و دلايلى كه دارد، يكى از نمودهاى عينى جهاد اصغر است. وصول به فيوضات الهى و كمالات انسانى، در صورتى ممكن است كه شخص دست از شهوات ولذّت هاى زودگذر بردارد و به قدر ضرورت به آنها اكتفا كند. از اين رو، درگذشته
[

1. تذكرة المتّقين، ص81
⁽²⁾2. جامع السعادات، ج3، ص480
⁽³⁾3. صحيفه نور، ج20، ص190
]

رهبانان و زاهدان، از مردم كناره مى گرفتند و در غارها و شكاف كوه ها به سر مى بردند. آنان براى انس و نزديكى بيشتر به خدا، از مردم دورى مى جستند و از لذّت هاى فانى دست مى شستند و به اعمال طاقت فرسا و رياضت هاى سخت مى پرداختند و بدينوسيله مى كوشيدند راه آخرتشان را هموار نمايند. قرآن در باره آنان مى فرمايد:

{...وَ رَهْبانِيَّةً ابْتَدَعُوها ما كَتَبْناها عَلَيْهِمْ إِلاَّ ابْتِغاءَ رِضْوانِ اللهِ... .

«اينها از پيش انزوا و رهبانيت را اختراع و ابداع كردند و ما بر آنها چنين راه و رسمى را امر نكرديم مگر طلب رضاى خشنودى خدا...»

اما پس از مدّتى مردم از شهوات نفسانى پيروى كردند و دست از تجرّد و عبادت برداشتند تا اينكه خداوند به فضل و عنايت خود، پيامبرخدا(صلى الله عليه وآله) را بر انگيخت. آن حضرت مردم را به راه حق و نيكى ها دعوت كرد و به جاى رهبانيت و انزوا، از جهاد در راه خدا و حج سخن گفت و بدين وسيله آنها را جايگزين اعمال مشقّت بار فردى كرد. خود آن حضرت مى فرمايد: «أبدلنا بالرهبانية الجهاد و التكبير على كلّ شرف; يعنى الحج ـ و ابدلنا بالسياحة الصوم»⁽²⁾ «جهاد و تكبير گفتن بر هر بلندى ـ يعنى حج ـ بدل رهبانيت است و روزه بدل سياحت.»
و حتّى آن حضرت حج را، جهاد خوبى معرفى كرده است: «نعم الجهاد، الحجّ».

علامه فيض كاشانى در اين باره مى فرمايد:

«حق تعالى بر اين امّت، اكرام فرمود و حج خانه خدا را به عوض رهبانيت و انزوا براى آنان قرار داد و خانه كهنسال خود را به شرافت برگزيد و آن را خانه خود ناميد و مقصد بندگان ساخت و اطراف آن را حرم خانه خود قرار داد...»

صاحب «الأربعين» نيز گويد:

«حج، جانشين رهبانيتى است كه در ملت ها و اديان سابق وجود داشته است و اخبار وارده نيز به اين معنا اشاره مى كند و خدا در اين رهبانيتى كه براى امت و پيروان حضرت محمد(صلى الله عليه وآله) قرار داده است...»

[
⁽¹⁾1. حديد : 27

2. جامع السعادات، ج3، ص68
⁽³⁾3. صحيح بخارى، ج3، ص1054
⁽⁴⁾4. حقايق، ص531
⁽⁵⁾5. كتاب الاربعين، ص56
]

از ديدگاه علاّمه نراقى، چون حج بزرگ ترين تكليف هاى الهى براى اين امّت است، آن را به منزله رهبانيّت در آيين هاى پيشين قرار داد; زيرا امّت هاى گذشته وقتى قصد عملى مى كردند كه دشوارترين تكليف برنفس است; از خلق كناره مى كردند و از خانمان خود جدا مى شدند و به سركوه ها مى رفتند و دور شدن از مردم را به طلب انس به خدا و صافى و خالص شدن براى او در جميع حركات و سكنات بر مى گزيدند; سپس لذّات حاضر را ترك مى كردند
و رياضت هاى سخت و دشوار را به طمع آخرت بر خود لازم مى گردانيدند و خداوند در كتاب خود ايشان را ستوده، مى فرمايد: {...ذلِكَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّيسِينَ وَ رُهْباناً وَ أَنَّهُمْ لا يَسْتَكْبِرُونَ ⁽¹⁾ «اين بدان سبب است كه در ميان آنان دانايان و راهبان (دير نشينان و تاركان دنيا) هستند و ايشان گردن كشى نكنند» و چون اين روش كهنه شد و بر افتاد و مردم به پيروى از شهوات رو آوردند و از مداومت عبادت خداى تعالى رو گرداندند و از آن گريختند; خداى تعالى از بطن بطحا محمد(صلى الله عليه وآله) را بر انگيخت تا طريق آخرت را زنده كند و شيوه و سنّت رسولان را در سلوك آن تجديد فرمايد و چون اهل اديان از او در باره رهبانيت و سياحت در دين او پرسيدند، فرمود:

«أبدلنا بالرهبانيّة الجهاد و التكبير على كلّ شرف ـ يعنى الحج و أبدلنا با لسياحة الصوم».⁽²⁾ «پس خداوند بر اين امّت انعام فرمود به اينكه حج را رهبانيّت ايشان گردانيد و آن به ازاى بزرگ ترين تكاليف و طاعات در اديان سابق است.»


در واجب ساختن حج، يادآورى از روز رستاخيز است; چون در آن، جدا شدن از مال و خاندان مطرح است و افراد عزيز و ذليل، در برابر ذات حق، به خضوع مى ايستند و فرمانبردار و كهنه كار در ترسيدن از خدا و ميل و رغبت بدو مجتمع ويكسانند





هشت ـ ياد آورى آخرت
حج با اعمال و مناسك گوناگون و تأثيرات شگرف خود، يك پيوند و ارتباط درونى بين دنيا و آخرت است و انسان را آماده پذيرش و فهم رستاخيز و حشر و نشر در قيامت مى كند، حج گزارى كه با وداع از خانواده و گذر از شهرها و كشورها و بيابان ها
[

1. مائده : 82

2. جامع السعادا، ج3، صص480 و 481
]

شروع به اين سفر معنوى مى كند; گويا در حال رفتن به جهان آخرت است. با پوشيدن لباس سپيد احرام و پيوستن به جمع سپيد پوشان يكتاپرست و انجام اعمال و مناسك گوناگون، گويا در صحنه محشر حاضر شده و در حال گذر از مواقف حساب و كتاب و نزديكى به ساحت ربوبى است. با ياد آورى اين انگاره، حج گزار ارتباط و آشنايى مفيد با روز قيامت و نحوه رستاخيز انسانها پيدا مى كند.

هر عملى را كه خداى بزرگ واجب گردانيد و هر سنتى كه پيامبر(صلى الله عليه وآله)وضع كرد; چه حلال، چه حرام و چه مناسكـ به منظور آمادگى براى مرگ، عالم برزخ و قيامت است.

پيشواى عارفان امام صادق(عليه السلام) در پايان سفارش هاى عرفانى خود به حج گزاران مى فرمايد:

«و لا شرع نبيّه(صلى الله عليه وآله) في خلال المناسك على ترتيب ما شرعه للاستعداد و الإشارة إلى الموت و القبر و البعث و القيامة و فصل بيان السبق من دخول الجنّة أهلها و دخول النار أهلها بمشاهدة مناسك الحجّ من أوّلها إلى آخرها لأولي الألباب و أولي النهى».

«هر عملى را كه خداى بزرگ واجب گردانيد و هر سنتى كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) وضع كرد; چه حلال، چه حرام و چه مناسك ـ به منظور آمادگى براى مرگ، عالم برزخ و قيامت است; بدين ترتيب و با وضع اين مراسم، عرصه قيامت را پيش از به بهشت رفتن بهشتيان و به آتش در آمدن دوزخيان، فراهم آورد.»

سفر كعبه نمودار ره آخرت است گرچه رمز رهش از صورت دنيا شنوند
جان معنى است به اسم صورى داده برون خاصگان معنى و عامان همه اسما شنوند

صاحب كتاب «ادب الدنيا و الدين» مى نويسد:

«در واجب ساختن حج، يادآورى از روز رستاخيز است; چون در آن، جدا شدن
[
⁽¹⁾1. مصباح الشريعه، ج47
]

از مال و خاندان مطرح است و افراد عزيز و ذليل، در برابر ذات حق، به خضوع مى ايستند و فرمانبردار و كهنه كار در ترسيدن از خدا و ميل و رغبت بدو مجتمع ويكسانند و باز ايستادن گنه كاران از ارتكاب گناه و پشيمانى اهل گناه بركارهاى گذشته خود، از آثار وجوب حج است.»