لطفا منتظر باشید ...
4 اوت 13 1975 مرداد 4531 تاريخ:
گزارش پايان مامورست دورنمايى از ايران
سند شماره 4طبقه بندى: خيلى محرمانه
تاريخ 4 اوت 13 1975 مرداد 4531
موضوع: گزارش پايان مامورست دورنمايى از ايران
اين نامه انعكاس ارزيابى پايان دوره ئ ماموريت تهيه شده از سوى افسر
توسعه ئ اقتصاى مالى سفارت آمريكا در تهران طى دو سال گذشته
مى باشد و سعى آن بر اين است كه فاكتورهاى " عوامل " اقتصادى و
سياسى را تركيب نموده و نتيجه گيرى نمايد كه عليرغم مطلوبيت زياد
دورنماى اقتصادى اين كشور، درگيرى رو بتزايد ايالات متحده در امور
اقتصادى حاوى بذر برخوردهاى احتمالى دو طرف، هر چند كه
ممكن است اين برخوردها جدى نباشند، مى باشد. دورنماى روابط
سياسى بالنسبه خوب و مبتنى بر تساوى طرفين ميان دو كشور روشن
است. ناسازگارى رشد سريع اقتصادى و مدرنيزاسيون با حاكميتى
استبدادى كه نسبت به رونق اقتصادى بيشتر براى توده هاى مردم و
تغيير اجتماعى و نه سياسى، متعهد است مهمترين عاملى است كه
مانع از پيش بينى خوشبينانه در مورد ايران مى شود. در صورتى كه
كشور بتواند ثبات نسبى را با در پيش گرفتن نوعى اصلاح، و نه
انقلاب، با هدف ليبراليزه كردن سيستم دولت حفظ كند، دورنماى
بلندمدت تداوم رونق آن احتمالاہ چيزى در حد ديگر كشورهاى در
حال توسعه جهان خواهد بود.
ايالات متحده و ايران هر دو احتياجات متقابلى دارند تنها يك تغيير
شديد در سيستم دولت و يا بروز يك بحران در سيستم مالى جهان
احتمالاہ مى تواند روابط سودمند دو جانبه ئ فعلى را به طور جدى آشفته
سازد. احتمالاہ ايالات متحده اعمال نفوذ زيادى در روند توسعه ايران
نخواهد كرد.
هلمز
پيوست تهران 170 الف
مقدمه: افزايش سريع قيمت در جهان و ثروت باد آورده ئ حاصل از
دلارهاى نفتى طى دو سال گذشته آنچنان تغييرات شگرفى را در
كشورهاى در حال رشد سريع جهان بوده است فراموش مى شود. در
طى مدت برنامه ئ چهارم عمرانى " از 21 مارس 1968 الى 20 مارس
1973 " نرخ رشد ايران بر حسب قيمتهاى ثابت به طور متوسط معادل
11 درصد در سال بود. مازاد ارز خارجى حاصل از چهار تا پنج برابر
شدن قيمت طى سالهاى 72 و 73 در زمان بسيار مناسبى به دست
ايران رسيد. كشور درصدد شروع برنامه عمرانى بسيار جاه طلبانه
ششم بود و از قبل زير بنايى بسيار برتر از آنچه كه در ديگر كشورهاى
نفتى كناره ئ خليج فارس شاهد هستيم ايجاد كرده بود.
خط مشى اقتصادى و سياسى كه ايران طى دو گذشته تعقيب كرده
است از ديدگاه منافع ملى اين كشور معقول و تقريباہ بدون استثنا با
موفقيت شايانى همراه بوده اند. جز در مورد موضع ايران نسبت به
قيمت نفت سياستهاى اين كشور با منافع ايالات متحده مغايرتى
نداشته است. در صورتى كه اقتصاد ايران قوى و مردم آن كامياب
بمانند احتمال اين كه ايران قوى، با ثبات و طرفدار غرب به عنوان
متحدى قابل اطمينان در بخش وسيعى از مرزهاى جنوب غربى
روسيه
باقى بماند بيشتر است. ايران عميقاہ به اقتصاد مختلط متعهد است و
در اين راه مشكلات ايدئولوژيكى زيادى ندارد. ايرانيان از سرمايه
گذاريهاى آمريكاييان و ديگر خارجيان استقبال مى كنند. ما بر بازار
واردات نظامى ايران غلبه درآييم و سهم رو بتزايدى از خريدهاى غير
نظامى اين كشور را، كه به زيان اروپاى غربى و ژاپن تمام مى شود،
تامين مى كنيم، باو يا بدون اعمال نفوذ دولت ايالات متحده منافع ما
در اين كشور بايستى به رشد سريع خود ادامه دهند.
اقتصاد داخلى شكوفايى در عين مشكلات: ايران با آشفتگى ولى به
سرعت در حال رشد است. توليد ناخالص ملى اين كشور معادل 61
ميليارد دلار يعنى برحسب قيمتهاى ثابت 22 درصد بيشتر از سال
1974 تخمين زده شده است. بر اساس اين تخمين ايران با توليد
ناخالص ملى سرانه اى نزديك به 1800 دلار در رديف ثروتمندترين
كشورهاى در حال توسعه قرار مى گيرد. براحتى مى توان افزايش
قيمت نفت را عامل نيمى از نرخ رشد ايران دانست اما حتى بدون
افزايش قيمت نفت نيز عملكرد اقتصادى ايران چشمگير است. فقر
وجود دارد، اما در ايران يافتن مورادى شبيه به فقر شومى كه در
مناطق وسيعى از جنوب و جنوب غربى آسيا وجود دارد مشكل
و مشكلتر مى شود و چنين سطى از فقر نه در مناطق شهرى و نه
روستايى در سطح وسيع وجود ندارد مشكل باقيمانده مشكل تقسيم
درآمدها و احتمال گسترش شكاف ميان ثروتمندان و فقرا مى باشد. با
اين حال عيلرغم عدم وجود اطلاعات آمارى لازم اكثر ناظران
معتقدند كه طبقات فقيرتر در مناطع شهرى و غير شهرى مى توانند
بهبود سالانه ئ اوضاعشان را شاهد باشند.
در مقايسه با چشم انداز اقتصادى تيره ئ بخش اعظم جهان در حال
توسعه، وضع ايران رضايت بخش است. همان قدر كه چشم انداز
بلند مدت روشن است بايد به خاطر داشت كه هنوز هيچ كس
نمى تواند با اطمينان بگويد كه اين كشور خصوصاہ پس از خو گرفتن
به سطوح
بالاتر زندگى ناشى از افزايش درآمد صادرات نفت زيربناى صنعتى
لازم را براى حفظ رونق اقتصادى در 20 تا 30 سال آينده كه مازاد
درآمد حاصل از فروش نفت رو به نقصان گذارده و تا حد زيادى
كاهش مى يابد ايجاد كرده است. با اين حال ايران در جهت صحيح
نيل به رشد اقتصادى كه بدون مازاد درآمد عظيم حاصل از نفت نيز
قابل تداوم باشد حركت مى كند. طرح توسعه ئ اين كشور منطقى
مى باشد اما اجراى پروژه هاى عظيم فولاد و پتروشيمى كه ستون
فقرات اين طرح را تشكيل مى دهند عقب تر از برنامه پيش بينى شده
مى باشد و بخشهاى عمده اى از اين پروژه ها هنوز در مرحله ئ طراحى
مى باشند. هنوز تنها كشور جهان آزاد ميان اروپا و ژاپن كه داراى
صنايع سنگين مستقل مى باشد هند است. در اين كشور توليد فولاد
50 سال قبل از ايران شروع شد.
در حالى كه شكل مورد تجديد نظر قرار گرفته ئ برنامه ئ عمرانى پنجم
طرحى معقول به نظر مى رسد ارتباط آن با آنچه كه عملاہ در كشور
مى گذرد محدود است. قدرت سازمان برنامه ئ سابق " سازمان برنامه و
بودجه فعلى " از بيش از دو سال قبل كه آخرين اختيارات اجرائى
خود را از دست داد كاملاہ به پايان رسيد. با توجه به دست كشيدن
دولت ايران از برخى اهداف جاه طلبانه ئ كوتاه مدت خود و اعتراف
علنى مبنى بر يان كه منابع ارز خارجى كشور پايان ناپذير نيستند و
نبايد بر باد داده شوند، ممكن است برنامه ريزان بخشى از قدرت از
دست داده ئ خود را به دست آورند ولى هنوز نشانى از اين امر به چشم
نمى خورد.
طى يك سال و نيم گذشته در مورد دو مشكل عمده ئ اقتصاد ايران
كمبود بنادر و شبكه ئ حمل و نقل داخلى و كمبود پرسنل ماهر زياد
گفته شده است. ايرانيان به طور قابل توجهى با اين مشكلات مقابله
كرده اند اما با توجه به برنامه هايشان هنوز فاصله زيادى با حذف
كامل
اين مشكلات دارند. طرح ضربتى كه از 18 ماه قبل جهت تبديل بندر
شاهپور به بندر اصلى كشور تهيه شده بود به زحمت در دست اجرا
است و هر روز بار اندازهاى بندر شاهپور و خرمشهر انباشته تر
مى گردند. خط آهن كرمان بندر عباس سالها از برنامه عقب است.
شاهراهها به خاطر افزايش رفت و آمد كاميونها مسدود شده اند و طرح
توسعه ئ آنها نيز به آهستگى پيش مى رود. در برنامه عمرانى پنجم " كه
در 20 مارس 1978 پايان مى يابد " پيش بينى شده بود كه از نيروى
كار 721000 كارگر خارجى استفاده شود. اقتصاد ايران تا حد زيادى
به كارگران ايرانى كه فاقد آموزشهاى لازم هستند تكيه كرده است و
ورود كارگران خارجى نيز ادامه دارد. اين امر مشكل تامين مسكن و
ديگر تسهيلات را افزايش داده و انتظار بدتر از آن هم مى رود. ثبات
بنيادين اجتماع و فرهنگ ايرانى چنان بوده است كه تاكنون نفوذ
خارجيان احساسات غيردوستانه زيادى برنينگيخته است ولى هنوز
هم احتمال بروز مشكلات جدى مى رود.
كشاورزى هنوز هم به طور جدى مى لنگد. كارشناسان خارجى شاغل
در اين بخش بيش از ديگران دلسرد شده اند. آب و هواى نامناسب
سالهاى 73 و 74 دليل اصلى كمبود مواد كشاورزى طى دو سال اول
برنامه عمرانى جارى بوده است، اما مشكلات جدى ديگر نيز حل
نشده اند و به نظر مى رسد هيچ كس رشد هفت درصدى پيش بينى
شده در بخش كشاورزى طى برنامه ئ پنجم را جدى نگيرد. سياستگذارا
بخش كشاورزى با ايده ئ كشت اشتراكى " تعاونى ها " و كشاورزى
محدود مخالفند. فقدان سياستى منطقى در قيمت گذارى كالاهاى
كشاورزى به چشم مى خورد. مشكلات كشاورزى ايران خاص اين
كشور نمى باشد و در جاهاى ديگر نيز راه حل مناسبى براى آن يافت
نشده، اما در حال حاضر ميزان تقاضا براى رژيم غذايى بهتر و
متنوعتر هماهنگ با سطح درآمدها افزايش مى يابد و هزينه هاى
صعودى واردات مواد غذايى موجب زحمت برنامه ريزانى كه
نگران توانايى آتى كشور در اداره ئ خود بدون درآمد
