(فَإِذَا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفَاتٍ فَاذْكُرُوا اللّهَ عِنْدَ المَشْعَرِ الحَرَام)؛ آنجا به ياد حق باشيد (وَاذْكُرُوهُ كَمَا هَدَاكُم) در آيه صوم هم فرمود: همان‌طوري كه خدا شما را هدايت كرد، همان‌طور هم شما به ياد خدا باشيد13. اين كاف (كَمَا هَدَاكُم) كاف تنظير نيست كاف تعليل است يعني چون خدا شما را هدايت كرد به ياد خدا باشيد؛ نه اينكه به همان اندازه كه خدا شما را هدايت كرد به همان اندازه به ياد خدا باشيد؛ آنكه ميسور كسي نيست. در آيه 185 سوره مباركه «بقره» كه بحثش قبلاً گذشت درباره روزه و قضاي روزه اين چنين فرمود: (وَلِتُكْمِلُوا العِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا اللّهَ عَلَي مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ)؛ اين (وَلِتُكَبِّرُوا اللّهَ عَلَي مَا هَدَاكُم) در قبال هدايت حق، شما خدا را تكبير كنيد. اين تكبير مصداقي از مصاديق «ذكرالله» است. در اين كريمه هم كه فرمود: (وَاذْكُرُوهُ كَمَا هَدَاكُم)؛ يعني «واذكروه علي ماهديكم واذكروه لما هديكم» و مانند آن؛ نه (كَمَا هَدَاكُم) يعني به اندازه هدايت حق. پرسش: ... پاسخ: يعني يك قياس و سنجشي است اين چنين معنا كردند خودشان را به زحمت انداختند كه در قبال نعمت عظيم، شكر عظيم لازم است و در قبال نعمت حقير، شكر حقير لازم است. حتي بعضي از اهل تفسير تعبير، وجوب كردنده‌اند. خب، اگر در قبال شكر نعمت صغير، انسان شكر كبير بكند كه حرام نيست! در هر حال (وَاذْكُرُوهُ كَمَا هَدَاكُم) اين (عَلَي مَا هَدَاكُم) كه در آن آيه 185 همين سوره مباركه بقره بود و در دعاي ايام تشريق است كه «الله اكبر علي ما هدانا»14 نشان مي‌دهد كه اين (كَمَا هَدَاكُم) يعني (عَلَي مَا هَدَاكُم).
ضلالت انسانها بدون هدايت الهي
(وَاذْكُرُوهُ كَمَا هَدَاكُمْ وَإِن كُنْتُمْ مِن قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّالِّينَ)؛ قبل از هدايت الهي و قبل از نزول قرآن كريم شما جزء گمراهان بوديد. اگر كساني هم جاهليت را درك كردند و هم اسلام را، اين خطاب به طور وضوح درباره آنها صادق است كه شما قبلاً گمراه بوديد و بعداً هدايت شديد و اگر كسي جاهليت را درك نكرد، توجيه اين خطاب آن است كه شما قبل از اينكه هدايت الهي نصيب شما بشود شما را به حال خودتان رها مي‌كردند گمراه بوديد و اگر هم هدايت الهي نصيب شما نمي‌شد؛ نظير نياكانتان گرفتار همان تعصب كفر‌‌آميز بوديد و گمراه بوديد: (وَإِن كُنْتُمْ مِن قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّالِّينَ)؛ يعني اين تثبيتيه است، تحقيقيه است كه قبلاً شما گمراه بوديد يا قبليت زماني و يا قبليت رتبي و هدايت الهي شما را به اينجا رساند پس به ياد خدا باشيد.
لطفا منتظر باشید ...
