در محضر عارفان نسخه متنی

براستى كه تفكر از بزرگترين وسايل و اسباب بيدارى نفس و صفاى قلب است و تفكر نقش بزرگى در برطرف نمودن كدورتها و شكستن شهوتها و دور شدن از خانه غرور ( دنيا) و متوجه شدن به سراى جاودانى و خوشحالى (آخرت)دارد. و تفكر رأس و رئيس همه عبادتها بوده و خلاصه طاعتها و بلكه روح آنهاست، به طورى كه در اخبار آمده است كه برترين عبادت، فكر كردن درباره خداى تعالى و در قدرت اوست. و در برترى تفكر بر عبادت اينگونه تعليل شده است كه:

تفكر بنده را به خداى سبحان مىرساند، ولى عبادت او را به ثواب و جزاى خداوند مىرساند. پس بر تو باد فكر كردن! گاهى در حال گذشتگان و در اينكه آنان از كجا آمدند و به كجا رفتند و همدم چه چيزى بودند و اموال خويش را براى چه كسانى ترك كردند و به چه چيزهايى مشغول بودند و چگونه از دنياى خود بريدند و از نعمتهاى آن محروم شدند و كسى كه با پا روى خاك راه نمىرفت و بر پارچه گرانقيمت زيبا و ابريشم مىخوابيد و با تكبر روى زمين حركت مىكرد ، چگونه از مال جدا شد و چگونه خانواده و فرزندان و كاخها و شهر و خدمتكاران و جلالت خويش را ترك كرد و كفن پوشيده و صورت نازك و لطيف و تميزش را روى خاك قرار داده و همدم كرمها و مارها گرديده و در قبر تاريك تنها و بىكس مسكن گزيد. و گاهى فكر كن در اين جهت كه مرگ به صورت ناگهانى مىآيد و براى آن، وقت معيّنى است كه هرگاه برسد، مرگ مردم يك لحظه هم به تأخير نمىافتد و با آمدنش يك دقيقه هم به مردم مهلت داده نمىشود ، پس هميشه از مرگ در حذر باش و خودت را برايش آماده كن ـ قبل از اينكه اختيار از دستت خارج گردد ـ و هيچگاه از مرگ غافل مباش. و سوم: فكر كن در اين جهت كه اين دنيا ]چيزى[ نيست مگر خانه زحمت و درد و مشقّت و محنت و رنج، و صفاى دنيا ممزوج به كدورت و تيرگى است و راحتى آن مقرون و همدم زحمت است و خداوند در دنيا راحتى و آسايشى خلق نكرده است، همانطور كه خداى تعالى در حديث قدسى فرموده است:

«بندگان من چيزى از من مىخواهند كه آن را نيافريدهام و آن آسايش و راحتى در دنياست.»و چهارم: فكر نماى در عوالمى كه بزودى با آنها روبرو خواهى شد، همان عوالم بعد از مرگ، از قبر و برزخ و حشر و نشر و پرواز كتب و مجسم شدن اعمال و عقايد و حساب و صراط و ميزان، آنچه كه خدا به پرهيزكاران و مجرمين وعده فرموده، از بهشت و انواع نعمتهايش و جهنم و اقسام عذابهايش. و پنجم: فكر كن در اين جهت كه مالت هيچ فايدهاى برايت ندارد
مگر آن مقدارى از آن كه در راه خدا به مصرف رساندهاى، و براستى كه چيزى از آن مال و دارايى تو مصاحب و همدم تو نمىشود مگر به مقدار كفنت. و هر كس از ياد مرگ غافل گردد، عمرش را در جايى كه فايدهاى برايش ندارد صرف كرده است و كسى كه هميشه به ياد مرگ باشد، عمرش را در جايى كه به نفع اوست صرف نموده است. و يكى ديگر از آن امور صبر است;يكى از آن امور صبر در مقابل بلا و شكر در برابر نعمتها و راضى به مقدّرات الهى است.

فرزند عزيزم! تو را به اينها سفارش مىكنم، چرا كه صبر از بزرگترين اسباب فَرَج و گشايش است، و براستى به سبب همين صبر بندگانى به درجات عالى در دو دنيا رسيدهاند و اين مطلب بر كسى كه به حال گذشتگان رجوع كند، مخفى نمىماند. فرزند عزيزم! همانگونه كه در برابر نعمتهاى خدا طيب نفس و رضايت دارى، در برابر بلايا و صدمات نيز چنين باش و هر چيزى كه خدا اختيار كرده براى تو ـ از سلامتى و مريضى و عافيت و بلا و جوانى و پيرى و قوّت و ضعف و بىنيازى و فقر و مانند اينها را ـ محبوب خويش قرار ده، زيرا اينها چيزهايى هستند كه خداوند حكيم و عالم به پايان امور براى تو اختيار كرده است ـ در حالى كه تو را دوست مىدارد و نسبت به تو از پدر و مادر و حتى خودت مهربانتر است ـ پس اينها عين صلاح و خير توست. پس فرزندم! خوددارى كن از بىتابى كردن و اظهار ناراحتى به هنگام مصيبت و نزول امر ناخوشايندى، و راضى باش به آنچه كه خداوند حكيم و مهربان و بلند مرتبه انجام مىدهد و شكايت نمودن و خبر دادن از بدى آنچه به تو رسيده را ترك نما. و يكى ديگر از آن امور توكل است; پس بر تو باد فرزند عزيزم ـ خداى تعالى به خير دو دنيا موفّقت گرداند ـ كه در تمام امورت به خدا متوكل بوده و اطمينان به او داشته باشى، چرا كه مجارى امور همه به دست خدا و تحت حكم و تقدير و اندازهگيرى خداست، پس فرزند عزيزم! در كارهايت بر خداوند لطيف و خبير و صاحب قضا و قدر توكل كن. و بر تو باد كه عنايت به دعاى سيزدهم از دعاهاى صحيفه سجاديّه براى طلب حوائج از خداى عزوجل داشته باشى و همچنين آن را قرائت كرده و در آن تفكر نمايى تا صحّت آنچه گفتم برايت روشن گردد.

يكى ديگر از آن امور «خوش خلقى» است;پس فرزند عزيزم! خداى تعالى به تو احسان كند! ]تو را توصيه مىكنم[ به خوش خلقى، زيرا آن داراى فايدههاى زيادى در دو دنياست و در فضل و شرافت آن همين بس كه خداوند اشرف پيامبرانش را به خوش خلقى مدح كرده است. فرزندم! من از حُسن خُلق آثار عجيب و دور از انتظارى ديدهام، درود بر رسول گرامى(صلى الله عليه وآله وسلم) كه با كلام زيباى خود فرمود: «مال شما به همه مردم نمىرسد، پس با اخلاق خود همه را خرسند كنيد.»و بر تو باد فرزندم! كه از بدخلقى دورى كنى ـ مخصوصاً با اهل منزل و فرزندان ـ و در روايات وارد شده ]كه [بدخلقى ايمان را فاسد مىنمايد همانگونه كه سركه باعث فساد عسل مىگردد. يكى ديگر از آن امور «بردبارى و بخشش» است. فرزند عزيزم! بر تو باد به آن دو! براستى كه اهل حلم و عفو بدون حساب وارد بهشت مىگردند، و در شرافت آن دو همين بس كه خداوند خود را به آن دو توصيف كرده است و در روايات وارد شده كه انسان، عابد به شمار نمىآيد مگر اينكه بردبار باشدو البته كه خداوند بردبار را دوست دارد و حلم و بردبارى از صفات مؤمن است. و بر تو باد فرزند عزيزم! به عفو و بخشش از كسى كه در حق تو ظلم كرده است تا اينكه مشمول عفو خداوند بلند مرتبه بشوى كه با مخالفت با او در حقش ظلم كردهاى. پس بر تو باد فرزند عزيزم! به اينكه دورى كنى از غضب، براستى كه غضب كاشف از ضعف عقيده غضب كننده است، و در اخبار وارد شده است كه غضب ايمان را فاسد مىكند همان طورى كه سركه باعث فساد عسل مىگردد و اينكه غضب يكى از اركان كفر است، چرا كه كفر چهار ركن دارد: ميل پيدا كردن، ترسيدن، ناراحتى و سخط و غضب، و براستى كه غضب كليد هر شرى است. يكى ديگر از آن امور «انصاف و مروت» (مردانگى) است.

پس بر تو باد فرزند عزيزم! به رعايت كردن آن دو و اينكه آنها را ترك نكنى، چرا كه آنها از منجيات ]= نجات دهندگان[ هستند و ترك آنها از مهلكات، و در اخبار آمده است كه: كسى كه مروّت ندارد در حقيقت دين ندارد، و واجبترين چيزى را كه خدا بر مردم واجب كرده است رعايت نمودن انصاف نسبت به مردم است، و انصاف اينست كه بپسندى و دوست داشته باشى براى مردم آن را كه براى خودت مىپسندى و دوست مىدارى و مكروه و بد بدانى براى آنان چيزى را براى خود مكروه مىدانى.

يكى ديگر از آن امور «وفا نمودن به وعده و پيمان» است. پس بر تو باد فرزند عزيزم ـ خداى تعالى به عهد خويش درباره تو وفا كند ـ زمانى كه به چيزى وعده دادى، به آن وفا نمايى، براى اينكه در مورد وفاى به عهد در قرآن و سنت پيامبر دستورات محكمى داده شده است، در قرآن آمده است: «به پيمان وفا كنيد، براستى كه از پيمان سؤال مىشود.» و از رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) نقل شده است كه: «كسى كه به خدا و روز قيامت اعتقاد دارد بايد به وعدهاى كه داده است وفا نمايد.»پسرم!

بر تو باد كه دورى نمايى از اينكه به چيزى كه نمىدانى آيا قدرت وفا به آن را دارى يا نه، وعده ندهى چرا كه خُلف وعده باعث زشتى انسان مىگردد. و يكى ديگر از آن امور «سخا و بخشش» است. پس بر تو باد فرزند عزيزم به بخشش نمودن، زيرا نتيجه آن در دنيا و آخرت پسنديده است، و براستى كه سَخِىّ عزيز است ـ در دو دنيا ـ و بخيل در هر دو دنيا خوار و ذليل است، و براى تو در شرافت سخا و بخشش همين بس كه حاتم طايى با اينكه در جهنم هست، ولى به خاطر سخا آتش در او تأثيرى ندارد.

سفارش مىكنم تو را فرزند عزيزم ـ خداى تو را موفق به هر خيرى بگرداند و از هر شرى و بدى ]= دور[ گرداند ـ به اينكه علاقه به دنيا را از قلبت خارج گردانى، چرا كه حبّ دنيا سمّى است كشنده و دردى است هلاك كننده و كشاننده تو به آتش و دور كننده تو از رسيدن به الطاف پروردگار خواهد بود. و راه خارج كردن علاقه و دوستى دنيا از قلبت به اين است كه فكر كنى كه اگر دنيا خوب و نيكو بود، كاملترين عقلا كه همانا انبيا ـ كه درود خدا بر آنها باد ـ و ائمه ـ كه سلام بر آنان باد ـ هستند، آن را اختيار مىكردند
و از آن فرار نمىكردند ـ چنان كه ما از شير فرار مىكنيم ـ و همچنين سفارش مُؤكّد در فرار و گريز از دنيا نمىنمودند. فرزند عزيزم! پس بر تو باد به بىميلى نسبت به دنيا به وسيله ترك نمودن حرام آن از ترس مجازات شدن، و ترك نمودن مشتبهات آن به خاطر پرهيز كردن از سرزنش، بلكه به قدر ممكن ترك نمودن حلال دنيا به خاطر فرار كردن از حساب و ترك نمودن خواستههاى نفس ـ مگر آن مقدارى از خواستهها همانند ازدواج كه برترى آن ثابت است، و خود را قانع قرار ده به مقدارى از غذا كه براحتى به دست مىآيد و مقدارى از لباس كه به آسانى تهيّه مىگردد، و تمام كوشش خود را براى آخرت خويش قرار ده، زيرا اگر نسبت به دنيا بىميلى نشان دادىو خود را از قيد و بند آن رهانيدى به راحتى دنيا و لذت آخرت نائل شدهاى. و زهد نسبت به دنيا به اين نيست كه ملتزم به نخوردن و نياشاميدن و نپوشيدن باشى، بلكه زهد به اين است كه راضى به تقسيم خدا باشى و ميانهروى را رعايت كرده و به هنگام دارا بودن اسراف نكنى. فرزند عزيزم! بر تو باد به متوسل شدن به پيامبر و آل او صلّىاللّه عليهم اجمعين!و بر تو باد فرزند عزيزم به برپا داشتن مجالس عزاى حضرت ابا عبداللّه الحسين(عليه السلام) در هر روز و شب به قدر امكان ولو مخارج آن را هم نداشته باشى باز آن را اقامه نما. و بر تو باد فرزند عزيزم به زيارت آن حضرت(عليه السلام) از راه دور در هر روز يك بار، و رفتن به كنار قبر آن حضرت يك بار در هر ماه و لااقل زيارت نمايى آن حضرت را در موقفهاى هفتگانه.و بر تو باد فرزند عزيزم به اينكه نهايت اكرام را در حق پدر و مادر انجام دهى و به آنها نيكى نمايى، چرا كه نيكى به والدين از بزرگترين دستوراتى است كه قرآن و سنت آن را تأكيد كردهاند. و بر تو باد فرزند عزيزم اكرام نمودن آن دسته از فقهايى كه عامل به گفتارشان هستند، چرا كه آنان نشانههاى دين بوده و امينان شرع مبين هستند و آنان نائبان حضرت ولى عصر ـ خدا فرجش را تعجيل نمايد و در هر مكروهى ما را فداى او كند ـ بوده و هدايت كنندگان مردمند. و امّا از آن دسته از فقهايى كه به علم خويش عمل نمىكنند ، فرار كن همانگونه كه از شير مىگريزى. و بر تو باد فرزند عزيزم، اكرام نمودن و بزرگداشت نسل پاك حضرت على و فاطمه صلواتالله عليهما! همانا دوستى آنها از واجبات قطعى است، چرا كه دوستى آنها به تصريح قرآن مزد رسالت رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم)قرار داده شده است، پس در حدّ امكانت به آنها اكرام نما و بدين وسيله رضايت خداوند و رسولش(صلى الله عليه وآله وسلم) را به دست آور و خير دنيا و آخرت را كسب كن. و بر تو فرزند عزيزم به صله رحم چرا كه آن باعث طولانى شدن عمر شده و سبب گشايش در روزى مىگرددو موجب رضايت پروردگار است و در دنيا و آخرت نافع خواهد بود و بر تو است كه دورى كنى و دورى كنى از قطع رحم. و بر تو باد فرزند عزيزم ـ خدا توفيقت دهد ـ به ميانه روى در همه كارهايت، چرا كه ميانه روى پايانش ستايش شده و نتيجهاش پسنديده شده است. و بر تو باد فرزند عزيزم به اينكه ترك كنى رفت و آمد و ارتباط زياد با مردم را ـ البته به مقدار ممكن ـ زيرا اين كار تو را از حق باز مىدارد و نسبت به مرگ تو را به فراموشى مىاندازد و مانع فراغت براى عبادت و تفقّه در دين و ذكر خدا و تفكر مىگردد
و موجب مىشود نظرت جلب شود به آنچه كه در دست مردم است و به آن طمع نمايى و تو را وادار و مبتلا به شنيدن غيبت و بهتان و تهمت مىنمايد و باعث كشيده شدن تو به مجالس مذموم و همنشينى با بيكاران و منجر به فتنه و دشمنى مىگردد كه در اين صورت پشيمان خواهى شد ـ در روزى كه پشيمانى فايدهاى ندارد. و بر تو باد فرزند عزيزم به مخالفت كردن هوى ]= خواسته نفس[ و مخالفت كردن نفسى كه به بدى امر كننده است، چرا كه پيروى آن دو، سمّى كشنده و مرضى هلاك كننده است.و بر تو باد فرزند عزيزم به زياد ياد كردن خداى تعالى، زيرا ياد خدا قلب را زنده مىكند و انسان را به خدا نزديك كرده و بركت را زياد مىكند و از هلاكت و نابودى نجات مىبخشد و از شيطان دور گردانيده و ملائكه خدا را نزديك كرده و رحمت و آرامش را نائل مىگرداند. و بر تو باد كه هيچ مجلسى را خالى از ياد خدا قرار ندهى. و منظور از ذكر و ياد خدا تنها لقلقه زبان نيست، به طورى كه توجه قلب به همراه نداشته باشد، بلكه مراد ذكر زبانى است كه مقدمهاى براى ذكر قلبى است ، پس ذكر زبانى مانند جسم است و ذكر قلبى همانند روح، پس در نتيجه، تنها ذكر قلبى است كه مفيد است نه ذكر زبانى. و بر تو باد فرزند عزيزم به طلب بخشش كردن زياد به هنگام سحرگاهان، و به مداومت كردن در هر صبح به گفتن صد مرتبه ذكر «ماشاءالله لا حول و لا قوه الا بالله استغفرالله» و ده مرتبه «سبحانالله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اكبر». و بر تو باد فرزند عزيزم به اينكه مستحبات را در محل خلوتى به جا آورى، چرا كه خلوت دورتر از رياست.

فرزند عزيزم! در نزد مردم از بين ذكرها ذكر «لا اله اِلاّ الله» را انتخاب كن، زيرا اين ذكر گذشته از اينكه در اخبار وارد شده از بهترين ذكرهاست، امكان مخفى كارى در او وجود دارد، چرا كه از حروف شفوى خالى است و به همين جهت است كه از اين ذكر تعبير به ذكر خفى ]= پوشيده[ كردهاند، پس برترى ذكر خفى هفتاد برابر ذكر ظاهر است. و بر تو باد فرزند عزيزم به زياد گفتن ذكر «لا اله الا الله لا حول و لا قوة الا بالله العلى العظيم و صلىالله على محمد و آل الطاهرين» چرا كه اين ذكر تأثير و نقش بزرگى در راندن و نابود كردن شيطانها دارد.و بر تو باد فرزند عزيزم به خواندن هر دعايى ولو اينكه يك بار در طول عمر باشد، و به جا آوردن هر عملى كه وارد شده ولو براى يك بار، چرا كه هر عملى اجر و مزد مخصوصى دارد. و بر تو باد فرزند عزيزم به اينكه هر روز مقدارى از قرآن را تلاوت كنى ـ مخصوصاً به هنگام سحرگاهان ـ البته با تفكر كردن در معانى آن و پذيرفتن آدابى كه در آن است، و در موردى كه در فهم قرآن با مشكل روبرو شدى، به روايات ائمه كه در تفسير قرآن وارد شده است مراجعه كنى. و بر تو باد فرزند عزيزم به اينكه با طهارت باشى ـ در حدّ امكان ـ چرا كه طهارت، اسلحه مؤمن براى راندن شيطان است و مانع عذاب قبر بوده و سبب برآمدن حاجت شده و موجب زيادى عمر و روزى مىگردد. و بر تو باد فرزند عزيزم به هنگام وسوسه شيطان به اينكه از كيد او به خدا پناه ببرى و «بسمالله» را گفته و سپس با اعتقاد قلبى ذكر «آمنت بالله و رسوله مخلصاً له الدين» را بگويى. و بر تو باد فرزند عزيزم به اينكه ملتزم بر همه نافلههاى شب و روز باشى ولو اينكه به صورت مختصر باشد.

چرا كه نوافل كامل كننده نمازهاى واجبند، گذشته از اينكه تجربه ثابت كرده كه نوافلِ شب در سعه روزى نقش دارند و نوافلِ ظهر در توفيق. و بر تو باد كه ملتزم باشى كه بعد از نمازهاى واجب تسبيحات حضرت زهرا(صلى الله عليه وآله وسلم) را ذكر كنى. و بر تو باد فرزند عزيزم به اينكه در هر شبانه روز ـ سه مرتبه ـ سوره توحيد را بخوانى، زيرا كه آن مساوى ختم قرآن است. و بر تو باد فرزند عزيزم به اينكه در هر روز و شبى يك ساعت به اخبار و موعظه مراجعه كنى، پس براستى كه براى آن تأثير فوقالعادهاى است
در زنده كردن قلب و حفظ نفس اماره از سركشى. و بر تو باد فرزند عزيزم ـ حفاظت كند خداى تعالى تو را از شرور ـ از اينكه دورى نمايى از زياده روى در خوردن، چرا كه آن باعث كسالت شده و قساوت قلب ]مىآورد[، و در روايت آمده است كه: نزديكترين زمانى كه انسان به شيطان نزديك است هنگامى است كه شكمش را پر مىكند. بر تو باد به اينكه دورى كنى از زياد خوابيدن، چرا كه آن فنا كردن عمر عزيز است بدون اينكه نتيجهاى به دست آمده باشد. و بر تو باد فرزند عزيزم به اينكه دورى كنى از خنده زياد، چرا كه روايات به حدّ استفاضه رسيده به اينكه خنده زياد قلب را مىميراند ، و در روايات وارد شده كه آبرو را مىبرد و سبب دگرگونى ايمان مىگردد. و البته دواى خنده زياد، نگاه كردن به ناخن است، بله خنده كم كه از شؤون خوشخلقى است، خوب وپسنديده است و حضرت رسولخدا(صلى الله عليه وآله وسلم) تبسم مىفرمودند. و بر تو باد از اينكه دورى كنى از غيبت كردن و بهتان زدن، چرا كه اين دو، نامه عملت را از خير خالى نموده و با شر انباشته مىسازند. و بر تو باد به دورى جستن از حسد، زيرا كه عمل كسى كه حسد مىورزد، به آسمان ششم نمىرسد ، بلكه او را به صورت صاحبش مىزنند. بر تو باد به اينكه اعتراض نكنى به خداوند در مورد افعال و كارهايش ـ حتى در چگونگى هوا، در گرمى و سردى. و بر تو باد دورى جستن از دروغ، چرا كه خداوند مجازات مىكند دروغگو را و او را بين مردم خوار مىگرداند و اعتبار دروغگو نزد مردم ساقط است و اطمينانى به گفتار و كردار او نيست.و بر تو باد به دورى جستن از شماتت و سرزنش، چرا كه عمل سرزنش كننده به صورت صاحبش زده مىشود. و بر تو باد كه دورى كنى از انجام دادن چيزى كه باعث سنگدلى و قساوت قلب گردد، چرا كه سنگدلى حقيقتاً مذمت شده است. و بر تو باد فرزند عزيزم به تواضع و فروتنى! تا اينكه بدين وسيله به خير دنيا و آخرت برسى و در اخبار آمده است كه تواضع به مقام و مرتبه صاحبش مىافزايد.