پژوهشى در
فرهنگ حيا

عبّاس پسنديده

پيش گفتار

متون دينى (قرآن و حديث) را بايد منبع و سرمايه علمى دانست نه يك محصول پردازش شده علمى . همان گونه كه اين منبع غنى براى پرسش‏هاى فقهى ، كلامى و تفسيرى ، پاسخ دارد ، براى پرسش‏هاى روانشناختى و تربيتى نيز پاسخ دارد . البته نبايد فراموش كرد كه متون مقدس صامت‏اند و پاسخ‏جويى از متون صامت ، نياز به استنطاق دارد . اين همان چيزى است كه از آن به عنوان فقه الحديث يا منطق فهم حديث ياد مى‏شود . دانشهاى اسلامى همانند فقه ، كلام و تفسير كه متن محور هستند ، هرگز به صورت تدوين شده در متون وجود نداشته‏اند بلكه دانشمندان اسلامى با تلاش علمى و روشمندانه خود به مطالعه متون پرداخته‏اند و قوانين حاكم بر متون را در هر رشته ، به دست آورده‏اند و سپس به تدوين و تنظيم آن پرداخته‏اند.

در قلمرو علوم روانشناختى و تربيتى نيز همين امر صادق است . وقتى صحبت از روانشناسى اسلامى يا دينى مى‏شود نبايد انتظار داشت كه مجموعه‏اى مدون و منظم از آسمان نازل و يا از زبان اولياى دين صادر شده باشد و در اختيار ما باشد . آموزه‏هاى روانشناختى و تربيتى متون مقدس را بايد كشف و طبقه‏بندى كرد و اين كار نيازمند فهم روانشناسانه از متون است . همان گونه كه فهم فقهى و فهم كلامى و فهم تفسيرى ، دانشهاى فقه ، كلام و تفسير را به وجود آوردند ، فهم روانشناسانه نيز مى‏تواند به كشف و طبقه‏بندى آموزه‏هاى روانشناختى متون بپردازد و نظريه‏هاى روانشناختى مبتنى بر متون را توليد كند.

هرچند روانشناسى در دوره‏اى ، به شدت با دين ستيز كرد ، اما اكنون دوباره به دين