پژوهشی در فرهنگ حیا نسخه متنی

باشد كه از نفسى ضعيف و عاجز برخوردار است ، كاركرد منفى خواهد داشت و به عاملى براى ارتكاب زشتى‏ها و جلوگيرى از پاكى‏ها و خوبى‏ها تبديل مى‏شود .

بنا بر اين ، اگر حيا در كنار ناتوانى قرار گيرد ، كم‏رويى توليد مى‏شود . رسول خدا در اين باره مى‏فرمايد :

الحَياءُ عَلى وَجهَينِ : فَمِنهُ ضَعفٌ ، ومِنهُ قُوَّةٌ وإسلامٌ و إيمانٌ . ¹

حيا بر دو گونه است : يكى [ حياى] ضعف است و ديگرى [ حياى ]قدرت و اسلام و ايمان .

ضعف نفس و ناتوانى انسان ، عامل تسليم شدن و كوتاه آمدن است و انسان كم‏رو در برابر نفى و اعتراض ديگران ، كوتاه مى‏آيد و عقب‏نشينى مى‏كند و تسليم خواسته آنان مى‏شود . اگر حيا را به عنوان نقطه ميانى فرض كنيم ، گذر از آن ، پُررويى و بى‏شرمى است و عقب ماندن از آن ، كم‏رويى و خجالتى بودن . اين ، يك اصل است كه هر چيزى حدّى دارد . فراتر از آن ، تجاوزگرى و زياده‏روى است و فروتر از آن ، عجز و ناتوانى . امام صادق عليه‏السلام مى‏فرمايد : «إن لكلّ شى‏ء حدّا ؛ فإن جاوزه كان سرفا وإن قصر عنه كان عجزا ؛ هر چيزى حدّى دارد كه اگر از آن بگذرد ، اسراف است و اگر كوتاه آيد ، ناتوانى است» . (مستدرك الوسائل ، ج 12 ، ص 188 ؛ نزهة الناظر و تنبيه الخواطر ، ص 114)دولتى كه از مرزهاى سرزمين خود عبور كند و وارد قلمرو ديگران شود ، تجاوزگر و زياده‏طلب است و اگر از مرزهاى خود عقب نشيند و اجازه دهد ديگران وارد قلمرو او شوند ، عاجز و ناتوان است . حيا نيز همين گونه است . كسى كه در مرز خود مقاومت و از آن دفاع كند ، اهل حياست و اگر از مرز خود بگذرد و وارد قلمرو ديگران شود ، بى‏حيا و گستاخ است ، و اگر از مرز خود عقب نشيند و اجازه دهد ديگران وارد قلمرو او شوند ، كم‏رو و خجالتى است . آنچه به وسيله شرع و عرف مشخّص

1 -  الخصال ، ج 1 ، ص 55 (ح 76) ؛ قرب الإسناد ، ص 22 ؛ تحف العقول ، ص 360 ؛ بحار الأنوار ، ج 78 ، ص 242 .

2 -