پژوهشی در فرهنگ حیا نسخه متنی

كريم ، علّت موفّقيت حضرت يوسف را اين‏گونه بيان مى‏فرمايد :

«إِنَّهُو مَن يَتَّقِ وَ يَصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لاَ يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ» . ¹

چنين است كه هركه پرهيزگارى و شكيبايى پيشه كند ، حقيقتا خداوند ، پاداش نيكوكاران را تباه نمى‏سازد .

آنچه از حضرت يوسف ديده شد ، صبر در انواع مختلف آن بود و صبر ، زير مجموعه تقواست . لذا مى‏فرمايد : هر كه تقوا داشته باشد و صبر پيشه كند ، خداوند ، پاداش نيكوكاران را ضايع نمى‏گردانَد . درباره حيا نيز آمده است :

فَاتَّقُوا اللّه‏َ الَّذي أنتُم بِعَينِهِ .

تقواى خدايى داشته باشيد كه در ديد او هستيد . ²

قرار داشتن در قلمرو نظارت ، شرم برانگيز است و اين جا از خداوند با اين ويژگى ياد شده و انسان به تقواى الهى فرا خوانده است . پس معلوم مى‏شود كه تقواى مرتبط با اين ويژگى ، همان حياست .

خلاصه كلام ، اين كه : تقوا ، مفهومى است عام كه دربردارنده تمام بازدارنده‏ها و عوامل مهار كردن نفس است كه يكى از آنها حياست .

حيا ، باز دارنده يا وا دارنده ؟

پرسشى كه در اين جا مطرح مى‏شود ، اين است كه آيا حيا فقط بازدارنده است ، يا وا دارنده نيز هست ؟ آيا كاركرد حيا فقط اين است كه انسان را از ارتكاب كارهاى زشت بازدارد و يا به انجام دادن كارهاى نيك نيز وا مى‏دارد ؟ اين مسئله از آن جهت اهمّيت دارد كه روشن مى‏سازد در چه مواردى مى‏توان از حيا استفاده كرد و در چه مواردى مى‏توان حيا را توصيه نمود . اگر حيا فقط يك صفت بازدارنده باشد ، تنها در جايى مى‏توان از آن استفاده كرد كه بايد كارى ترك شود و تنها به كسى مى‏توان حيا را توصيه كرد كه قصد دارد كار ناشايستى را

1 -  يوسف ، آيه 90 .

2 -  نهج البلاغه ، خطبه 183 ؛ بحار الأنوار ، ج 5 ، ص 326 .