پژوهشی در فرهنگ حیا نسخه متنی

در اين مجموعه مكارم (شايستگى‏ها) ، عنصر يا عامل «حيا» در رأس همه قرار دارد . ¹

رسول گرامى اسلام ، خُلق و خوى اسلام را حيا معرّفى كرده ² و فرموده است :

حيا ، همه دين است . ³

در روايات متعدّدى آمده است كه اگر حيا نباشد ، همه چيز جايز مى‏شود . ⁴ اين موارد و موارد متعدّد ديگرى از اين دست ، نشان‏دهنده جايگاه ممتاز اين صفت در ساختار روانى انسان ، و حكايتگر اهمّيت فوق‏العاده آن در موفّقيت انسان است . اين جايگاه ممتاز ، به جهت ماهيت ويژه‏اى است كه حيا دارد . حيا ، نيرويى است مهار كننده و نظم‏دهنده كه رفتارهاى روانى و فيزيكى انسان را بر اساس «شرع» و «عُرف» ، تنظيم مى‏كند .ر . ك : بخش اوّل ، فصل دوم : ماهيت حيا .

برترى اين عامل بر ديگر عوامل ، بدين جهت است كه حيا ، نه مبتنى بر ترس است ، نه مبتنى بر طمع ؛ بلكه مبتنى بر احترام به خود ⁵ يا كرامت انسانى است كه بر اساس آن ، وقتى فرد خود را در حضور شخصى كريم بيابد ، از ارتكاب زشتى‏ها خوددارى و رفتار خود را تنظيم مى‏كند . انسان به ميزان كرامتى كه از آن برخوردار است ، شرم دارد كه به زشتى‏ها

1 -  در روايتى از امام صادق عليه‏السلام آمده است : «المكارم عشرة ، فإن استطعت أن تكون فيك فلتكن ؛ فانّها تكون في الرجل ولا تكون في ولده وتكون في الولد ولا تكون في أبيه وتكون في العبد ولا تكون في الحرّ» ، قيل : وماهنّ ؟ قال : «صدق اليأس ، وصدق اللسان ، وأداء الأمانة ، وصلة الرحم ، وإقراء الضيف ، وإطعام السائل ، والمكافاة على الصنائع ، والتذمم للجار ، والتذمم للصاحب ورأسهن الحياء ؛ نيكى‏هاى اخلاق ، ده تاست . اگر توانستى از آن برخوردار باشى ، انجام ده ؛ چرا كه گاهى در كسى هست ، ولى در فرزندش نيست و در فرزندش هست ، ولى در پدرش نيست ، و گاهى در برده هست ، ولى در شخص آزاد نيست» . پرسيده شد : آنها چيستند ؟ فرمود : «صداقت در نا اميدى [ از آنچه در دست مردم است] ، صداقت گفتار ، اداى امانت ، صله رَحِم ، تكريم ميهمان و سير كردن گرسنه ، و پاسخ خوبى‏هاى ديگران را دادن ، و همدردى با همسايه ، و همدردى با رفيق ، و در رأس آنها حياست» .

2 -  رسول خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آلهمى‏فرمايد : «إنّ لكلّ دين خُلقا وإن خُلق الإسلام الحياء ؛ هر دينى خويى دارد و خوى اسلام ، حياست» (سنن ابن ماجة ، ج 2 ، ص 1399) .

3 -  كنز العمّال ، ح 5761 .

4 -  ر . ك : بخش چهارم : بى‏حيايى .

5 -  Slef - esteem