پژوهشی در فرهنگ حیا نسخه متنی

حوائج نيازمندان ، همگى از كارهاى شايسته‏اى هستند كه بايد انسان آنها را انجام دهد و امام صادق عليه‏السلام انجام دادن آنها را از فوايد حيا مى‏داند . در ادامه حديث ، حضرت تصريح مى‏كند :

ولَم يُتَحَرَّ الجَميلُ ولَم يُتَنَكَّبِ القَبيحُ في شَيءٍ مَنَ الأَشياءِ .

[ اگر حيا نباشد] هيچ كار زيبايى انجام نمى‏شود و هيچ كار زشتى ترك نمى‏شود . ¹

بنا بر اين ، حيا ، هم بازدارنده است و هم وا دارنده . شايد اين سؤال مطرح شود كه اگر حيا يكى از عوامل مهاركننده است ، وا دارندگى آن به چه معنا خواهد بود ؟ پاسخ اين است كه موقعيت قبيح (نابه‏هنجار) ، دو گونه است : يا انجام دادن حرام است و يا ترك واجب . ازاين‏رو نفس انسان يا مايل به انجام دادن حرام است و يا ترك واجب كه در مجموع ، فعل قبيح ناميده مى‏شود . حال اگر اين حالت نفس مهار شود ، بدين معنا خواهد بود كه واجب انجام شود و حرام ترك گردد . پس مهار كردن و خودنگهدارى در مرحله نفس صورت مى‏گيرد و باز دارندگى و وا دارندگى مربوط به مرحله عمل است .

آيا كاركرد حيا محدود به قلمروى خاص است ؟

سؤال اين است كه آيا كاركرد كنترل كنندگى حيا محدود به قلمروى خاص است يا حيا در تمام زمينه‏ها مى‏تواند نقش آفرين باشد ؟

با مطالعه اين كتاب ، خواهيد ديد كه حيا فتى است فراگير كه محدود به قلمرو خاصّى نيست . توضيحْ اين كه برخى صفات ، مربوط به قلمروى خاص هستند . مثلاً عفّت در قلمرو شهوت است . شهوت با همان مفهوم وسيعى كه در روايات دارد ، ² قلمرو عفّت است . البته نمى‏گوييم قلمرو شهوت ، فقط براى عفّت است

1 -  بحار الأنوار ، ج 3 ، ص 81 .

2 -  در روايات ، شهوت ، معناى عامى دارد كه به هر خواست انسان اطلاق مى‏شود . يكى از انواع آن ، غريزه جنسى است و ديگرى شهوت خوردن . به همين جهت ، در روايات مربوط به عفّت ، هم از عفّت بطن صحبت شده و هم از عفّت فرْج . (ر . ك : ميزان الحكمة ، عنوان «العفة»)