پژوهشی در فرهنگ حیا نسخه متنی

آن آشنا شديم . اين واقعيت عظيم ، هنگامى تأثير گذار خواهد بود كه درك شود و به باور انسان ، راه يابد . امام رضا عليه‏السلام ، صلاح بشر را در گرو توجّه به اين واقعيت و اعتقاد به آن مى‏داند :

لَم يَكُن قِوامُ الخَلقِ وصَلاحُهُم إلاّ بِالإِقرارِ مِنهُم بِعَليمٍ خَبيرٍ يَعلَمُ السِّرَّ وأخفى . ¹

پايدارى خلق و صلاح آنان ممكن نيست ، مگر با اقرار آنان به خداوندِ دانا و آگاهى كه از سِر و مخفى‏تر از آن ، آگاه است .

اقرار به حضور و نظارت عام خداوند ، مقدّمه برانگيختگى شرم است . حضور و نظارت خداوند ، واقعيتى غير قابل تغيير است ؛ امّا اين مقدار براى برانگيختن حيا كافى نيست . آنچه حيا را برمى‏انگيزد ، « درك » اين واقعيت است و اين درك ، تصوير انسان از خداوند را خلق مى‏كند . كسى كه اين واقعيت را درك كند و به آن ايمان داشته باشد ، اهل شرم از خداوند است . امام صادق عليه‏السلام در همين زمينه مى‏فرمايد :

عَلِمتُ أنَّ اللّه‏َ مُطَّلِعٌ عَلَيَّ فَاستَحيَيتُ . ²

دانستم كه خداوند بر من مطلّع است ، پس حيا كردم .

تنوّع نظارت‏ها

در اين مبحث با لايه‏هاى پنج‏گانه نظارت ، آشنا شديم . لايه اوّل ، حضور مردم بود . فراتر از آن ، نظارت «خود» انسان قرار داشت و بر فراز آن ، نظارت فرشتگان . نظارت حجّت‏هاى الهى ، لايه چهارم نظارت را تشكيل مى‏داد و بر فراز همه اينها حضور و نظارت خداوند ، وجود داشت . تنوّع نظارت‏ها امكان برانگيختگى حيا را افزايش مى‏دهد . گاهى انسان به مردم توجّه مى‏كند و از آنان ،

1 -  عيون أخبار الرضا عليه‏السلام ، ج 2 ، ص 100 ؛ علل الشرائع ، ص 252 ؛ بحار الأنوار ، ج 3 ، ص 11 .

2 -  بحار الأنوار ، ج 78 ، ص 228 .