پژوهشی در فرهنگ حیا نسخه متنی

يا پس از آن . كسانى كه اهل حيا نيستند ، نه پيش از عملْ شرم مى‏كنند و نه پس از آن ؛ امّا كسانى كه اهل حيا هستند ، ممكن است پيش از عمل ، شرم كنند و ممكن است پس از عمل ، شرمگين شوند . حياى پيش از عمل ، حيا از « انجام دادن كار » است و حياى پس از عمل ، حيا از « كار انجام شده » است . ممكن است پيش از انجام دادن عمل نابه‏هنجار ، حيا برانگيخته نشود . در اين صورت ، شخص ، مرتكب آن عمل مى‏شود ؛ امّا پس از انجام دادن عمل كه هيجان گناه فروكش مى‏كند ، اين امكان وجود دارد كه عمل انجام شده ، مورد ارزيابى و توجّه قرار گيرد . در اين ارزيابى ، كسانى كه نسبت به عمل انجام شده بى‏تفاوت باشند ، بهره‏اى از حيا نبرده‏اند ؛ امّا كسانى كه اهل حيا باشند ، توجّه به كار قبيح انجام شده ، حيا را در آنان بر مى‏انگيزد و از كارى كه انجام داده‏اند ، خجل و شرمسار مى‏شوند . بنا بر اين ، از اين منظر ، دو قِسم حيا داريم : حياى پيش از عمل و حياى پس از عمل .

نكته ديگر ، اين كه برخى معتقدند كاربرد واژه حيا ، براى شرم از « انجام دادن كار » است و كاربرد واژه خجالت ، براى شرم از « كار انجام شده » :

خجالت ، مربوط به كارِ انجام شده است و حيا مربوط به كارى كه در پيش است . ¹

اين مطلب را روايات حيا تأييد نمى‏كند . در روايات ، واژه حيا در هر دو قِسم به كار رفته است .

ملاك سوم

اين تقسيم بر اساس تفاوت ناظرها صورت مى‏گيرد . ناظرها انواعى دارند كه بحث آن گذشت . از اين منظر ، حيا نيز بر چند قِسم است : حيا از مردم ، حيا از

معجم الفروق اللغوية ، ص 212 .