پژوهشی در فرهنگ حیا نسخه متنی

در مرتبه بعد ، فرشتگان قرار دارند . درك فرشته و نظارت او ، ظاهرا راحت‏تر از درك خداوند و مشكل‏تر از درك ناظران پيشين است و در نهايت ، درك خداوند به عالى‏ترين و كامل‏ترين درجه از رشد نياز دارد .

همان گونه كه معلوم شد ، ظاهرا در مرتبه اوّل ، وجود يك درك حسّى كافى است . اين درك را به نوعى مى‏توان درك مشهود دانست ؛ يعنى درك آنچه عيان است . امّا براى اقسام چهارگانه ديگر به نوعى ايمان به غيب ، نياز است . هر چند اين اقسام چهار گانه همه در يك رديف نيستند ؛ امّا به مرحله‏اى از رشد نياز دارند كه فرد بتواند ناپيداها و ناديدنى‏ها را درك كند . بنا بر اين ، از كسانى كه نمى‏توانند مراتب پايين حيا را كسب كنند ، نمى‏توان انتظار داشت كه مراتب عالى آن را به دست آورند . به همين جهت ، رسول خدا فرموده است :

مَن لا يَستَحيي مِنَ النّاسِ لا يَستَحيي مِنَ اللّه‏ِ . ¹

كسى كه از مردم حيا نكند ، از خداوند حيا نمى‏كند .

نكته ديگر ، اين است كه وقتى كسى به مرتبه آخر حيا ، يعنى شرم از خداوند رسيد ، همه جا از خداوند ، شرم مى‏كند ، حتّى اگر در حضور مردم باشد و حرمت انسان‏ها را نگه داشته باشد . اين گونه نيست كه ميان اين پنج قِسم ، تقسيم كار صورت گرفته باشد و هر كدام ، قلمرو مخصوصى داشته باشند . اگر چنين مى‏بود ، در هر قلمروى ، حياى مخصوص آن برانگيخته مى‏شد و امكان نداشت كه مثلاً حياى قِسم سوم در قلمرو قِسم چهارم ، برانگيخته شود . در اين فرض ، تمام اعمال و رفتار انسان ، همانند كره زمين است كه به پنج كشور مستقل تقسيم شده باشد و هر كشور ، قلمرو يكى از اقسام پنج‏گانه حيا باشد و انواع ديگر حيا ، در امور يكديگر دخالتى نداشته و اساسا كاركردى نداشته باشند .

مجمع الزوائد ومنبع الفوائد ، ج 8 ، ص 27 ؛ المصنف ، عبدالرزاق ، ج 3 ، ص 232 ؛ الجامع الصغير ، ج 2 ، ص 65 (ح 9095) .