پژوهشی در فرهنگ حیا نسخه متنی

امّا واقعيت ، اين گونه نيست . اقسام پنج‏گانه حيا در عرض هم نبوده ، با يكديگر مرزبندى‏اى ندارند ؛ بلكه در طول يكديگرند . در اين فرض ، هر رفتار انسان تقريبا مى‏تواند قلمرو هر يك از اقسام حيا باشد و به همين جهت ، از انواع نظارت‏ها و ناظران به «لايه‏هاى نظارت» تعبير كرديم .

نتيجه سخن ، اين كه نظارت‏ها چون به صورت لايه‏اى و از پايين به بالا قرار دارند ، كسى كه در مرتبه بالاى حيا قرار دارد ، از همان منظر به رفتار مى‏نگرد و ديگر نيازى نيست كه رتبه‏هاى پايين‏تر حيا را لحاظ كند . مثلاً كسى كه از رتبه اول به رتبه دوم رفته و به حياى از خود رسيده است ، احتمالاً تمام كارهاى خود را به دليل شرم از خود و حفظ كرامت خود ، ترك مى‏كند و يا كسى كه در رتبه سوم ، به حياى از حجّت‏هاى الهى رسيده است ، ديگر حضور «مردم» و «خود» او بى‏فروغ مى‏شوند و كارهاى خود را با ملاك حياى از حجّت‏هاى الهى ارزيابى مى‏كند . همين طور است كسى كه به رتبه آخر رسيده است . كسى كه خدا را در همه جا و همه زمان‏ها حاضر و ناظر بر خود مى‏بيند ، برايش هيچ يك از حضورهاى پايين‏تر ، فروغى نخواهند داشت و آنچه جلب توجّه مى‏كند ، فقط خداوند است و لذا فقط شرم از خدا در او برانگيخته مى‏شود . امام حسن عليه‏السلام در حضور جمعى نشسته بود و مشغول صرف غذا بود . كمى آن طرف‏تر ، حيوانى به نظاره ايستاده بود . حضرت كه متوجّه او شده بود ، هر لقمه‏اى كه مى‏خورد ، مثل آن را به آن حيوان مى‏داد . حاضران اجازه خواستند تا آن حيوان را از آن جا دور سازند ؛ اما حضرت فرمود :

دَعهُ ، إنّى لَأَستَحيي مِنَ اللّه‏ِ تَعالى أن يَكونَ ذو روحٍ يَنظُرُ في وَجهي وأنَا آكُلُ ثُمَّ لا اُطعِمُهُ . ¹

رهايش كنيد ! من حقيقتا از خداوند متعال شرم مى‏كنم كه جاندارى به چهره من در حال غذا خوردن نگاه كند و چيزى به او ندهم .

بحار الأنوار ، ج 43 ، ص 352 ؛ مستدرك الوسائل ، ج 8 ، ص 295 .