نظرات و فتاواي فقيهان اهل سنت - استطاعت نسخه متنی

نظرات و فتاواي فقيهان اهل سنت

1 ـ مذهب حنفي; استطاعت عبارت است از وجود زاد و راحله; يعني امكانات مورد نياز در سفر; از قبيل نوشيدني ها، خوردني ها، پوشيدني ها، مسكن و وسيله رفت و برگشت.²² ميان عالمان فقهي و اصولي مذهب حنفيه اختلاف است كه: استطاعت شرط «ادا» است و يا شرط «وجوب.» فقهايشان بر اين باورند كه استطاعت شرط وجوب است و اصوليها معتقدند: استطاعت شرط «ادا» است.

در حاشيه ابن عابدين آمده: سالم بودن بدن و امنيت راه، از شرايط ادا است.²³ 2 ـ مذهب مالكي; استطاعت، امكان رسيدن به مكه و محل انجام اعمال حج، بدون زحمت و مشقت است.²⁴ فقهاي مذهب مالكي در اين كه «استطاعت سبب حج است و يا شرط حج» و اگر شرط حج باشد، شرط وجوب است و يا شرط صحت، هر يك به راهي رفتهاند.

در كتاب مواهب الجليل مينويسد: استطاعت سبب وجوب حج است ولي اهل مذهب; از جمله ابن بشير و ابن شاس و ابن حاجب و ابن عرضه استطاعت را شرط وجوب حج دانستهاند در پايان نتيجهگيري ميكند كه در اين مسأله چند قول است:

الف ـ استطاعت سبب حج است. ب ـ استطاعت شرط وجوب حج است. اين دو نظر به هم نزديكند. ج ـ استطاعت شرط صحّت حج است، كه اين نظر ضعيفي است.²⁵ 3 ـ مذهب شافعي; بعد از آن كه استطاعت را تقسيم ميكند به: «استطاعت به غير» و«استطاعت به نفس» ميگويد: استطاعت به غير آن است كه شخص ديگري از جانب فردي كه حج بر او واجب و مستقر شده ليكن توان انجام آن را ندارد ، حج بجا آورد.²⁶ و امّا استطاعت به نفس و مباشرتي هفت شرط دارد: 1 ـ داشتن زاد 2 ـ وجود راحله (هزينه رفت و برگشت سفر) 3 ـ امنيّت راه 4 ـ داشتن آب و علف مركب در مسير 5 ـ همراهي با محرم و يا زنان مورد اطمينان (اگر حاجي زن است) 6 ـ در تهيّه زاد، به مشقت و سختي زياد نيفتد 7 ـ باقي بودن زمان جهت انجام اعمال حج، بعد از حصول قدرت.²⁷ 4 ـ مذهب حنبلي; استطاعت را چنين تعريف ميكنند كه: قدرت بر تهيه زاد و راحلهاي كه براي چنين سفري لازم است; داشته باشد، و اين زاد و راحله بايد اضافه بر آن توشهاي باشد كه براي زندگي هميشگي لازم است.²⁸ از عبارات مذكور، استفاده ميشود كه در مورد «استطاعت» ميان فقهاي اهل سنت، از چند جهت اختلاف است:

الف ـ استطاعت شرط است يا سبب.

ب ـ شرط ادا است يا وجوب و يا صحّت.

ج ـ شرط شرعي است يا عقلي.

د ـ چه چيزي در تحقق استطاعت لازم است؟