تشكيلات ادارى حكومت , در عصرامام على(ع) با دوره پيامبر[ص] متفاوت بود. بسط قلمرو حكومت ,افزايش وظائف دولت , آشنائى و تماس با جوامعى كه داراى دولتهايى با سابقه تاريخى بوده اند و... تماما زمينه ها و شرائط جديد آن عهد بوده اند كه تغييرات و تفاوتهايى را ايجاب كرده اند. دراين مجموعه به ذكر نمونه هايى مختصر وگذرا,اكتفا مى كنيم .
1. حقوق و مستمرى كارگزاران :
در عهد پيامبر[ص] كارهاى حكومتى و دولتى وقت و فرصت فراوانى نمى طلبيد,اما در عهد خلافت علوى چنان نبود.افزايش جمعيت جامعه ,اسلامى , تواناييها واوقات گسترده اى از مسوولان تقاضا مى كرد واين مجموعه بدون هزينه و حقوق ميسور نبود. از حضرت على(ع) نقل شده است : لابد من اماره و رزق للامير و لابد من عريف ورزق للعريف و لابد من حاسب ورزق للحساب لابد من قاض و رزق للقاضى. [18] جامعه نيازمند به امير, محاسبه گر و قاضى است و براى هر يك از آنان , حقوق و مستمرى , ضرورى و لازم است . ثقفى نويسنده[ الغارات] ازابن ابى ليلى نقل مى كند كه حقوق شريح قاضى (در ماه يا سال ) پانصد (درهم يا دينار) بود [19] .
2.نهادهاى نو:
نيازهاى جديد تشكيلات نو را درخواست مى كردند. نيازهايى چون اداره شرطه , (پليس و شهربانى ) زندان و... مطابق يااين نيازها, پديد آمد. سيرتاريخى نهاد زندان , نشانگر صدق اين مدعاست . در دوره پيامبر, موارد حبس هاى موقت انجام مى گرديداماافزايش جمعيت جامعه اسلامى و تنوع و كثرت جرم ها, چنين شيوه اى را ناممكن مى نمود ازاين روى ,امام به تاسيس دو زندان در كوفه اقدام نمودند و نام آن دو زندان را,[ نافع] و[ مخيس] گزاردند . [20] برخى از راويان , حكايت كرده اند كه زندان در عصرامام , درابتدا, از چوب و نى بنا شده بود و مجرمان , راه فرار مى جستند واز آن خارج مى شدند و حضرت نياز ديدند كه زندانهايى را بنا كنند كه با گچ و آجر ساخته شده باشد [21] .
3. سيستم بازرسى :
در دوره حكومت نبوى , شور دينى و محدوديت قلمرو جامعه اسلامى , موجب مى شد كه چندان نيازى به نظارت و بازرسى احساس نشوداما در عهدامام على(ع) شرايط تغيير يافته بودازاين رو, امام شخصا به نظارت پيگير,اهتمام داشت .امام باقر[ ع] نقل كرده اند كه حضرت امير[ ع] , هر صبحگاه , در بازارهاى كوفه مى رفتند واز بازار به بازار گذر مى كردند و تازيانه اى بر دوش مى افكندند و پس ازاتمام نظارت و بازرسى , باز مى گشتند و براى رفع دعاوى و مشكلات مردم , (در مسجد يا دارالاماره ) وقت خويش را, قرار مى دادند [22] . در نقل ديگرى , آمده است : كان يمشى فى الاسواق و بيده دره يضرب بها من وجد من مطفف اوغاش فى تجاره المسلمين . [23] امام على(ع) در بازارها مى رفتند و در دستى تازيانه اى داشتند كه كم فروشان و يا فريبكاران در تجارت را, تاديب مى نمودند. همچنين امام از بازرسان ويژه براى نظارت برامور,استفاده مى كردند.ايشان در نامه اى به كعب بن مالك (يا مالك بن كعب ) نوشته اند: [برقلمرو و ولايتت جانشينى بگذار و با گروهى از يارانت بيرون برو و نقطه به نقطه اراضى عراق را گذر كن وازاحوال واليان آنان , پرس و جو نما و در شيوه رفتار آنان بنگرد تا آن كه مجموعه مناطق بين دجله و فرات را درنوردى]. [24]
4. سازمان مديريت :
تحقيق درباره اين بخش , به مطالعات ويژه و گسترده نيازمنداست . در مجموع در يك نگاه گذرا, نيازمنداست . در مجموع در يك نگاه گذرا, مى توان به اين نتيجه دست يافت كه امراء محل در عهد حضرت , داراى اختيارات گسترده اى بودند و نقش حكومت مركزى در ولايات در حد دراختيار داشتن كليدهاى اصلى , محدود بوده است . به عنوان نمونه , عهدنامه مالك اشتر, نشان مى دهد كه فرمانرواى مصراز سوى امام , چگونه اختيارات تامى را در نصب قضات ,امراى لشكر, صاحب منصبان ادارى و... داشته است . اين سيستم , با توجه به مشكلات ارتباطات , بسيط بودن قالب دولت , بواسطه غرب عهد به جامعه بدوى و... شيوه اى مطلوب و ممكن در آن عهد, بوده است . همچنين در عهدامام(ع) ,اولين رگه هاى سازمان حسبه (كه بعضا در دوره هاى آينده , به سازمان پر مسووليت مبدل شد) ديده مى شود. دراين عهد, سازمان حسبه دراختيار منصب قضاوت قرار داشت و قاضى , عهده دار مسووليتهاى اوليه امور حسبيه بود. در نامه به رفاعه بن شداد (قاضى اهواز),امام دستور داده بودند: [به قصابان دستور بده كه ذبح را, نيكوانجام دهند و آن كس كه سر پيچد, مجازات گردد و گوشت ذبح نشده به سگها واگذار شود]. [25] همچنين به او فرموده بودند: ولا تول امرالسوق ذابدعه. [26]... مسوول بازار را,از بدعت گذاران قرار مده. خطاب فوق , نشان مى دهد كه مسئوليت بازار وامور حسبيه آن , دراختيار فردى بوده كه از سوى قاضى ولايت , تعيين مى شده است . اين موارد و نمونه هاى مشابه , مطابق با مقتضيات و شرائط زمان , انجام شده اند بى ترديد, تعيين مسوول بازار توسط قاضى ولايت , يك حكم شرعى ابدى تلقى نشده و نمى شود, بلكه احوال خاص , آن راايجاب كرده است .
لطفا منتظر باشید ...
