راه حـل: - پیش نیازهای اجتهاد از نگاه امام خمینی نسخه متنی

راه حـل:

بـايد براى جلوگيرى از آفت ياد شده و يا از بين بردن آن در صـورت پـيدايش به ميان عرف رفت و با نگاهها و ديدگاههاى عرفى پيوندى پيوسته برقرار ساخت. از ديدگاه امام, اين پيوند را بايد تا سرحد انس گـيـرى با عرف ژرفا بخشيد و توانا ساخت اهميت اين انس گيرى نزد امام تـا آن جا پيش رفته كه آن را شرطى مستقل در اجتهاد قلمداد كرده است. (ومـنـهـا الانـس بالمحاورات العرفيه وفهم الموضوعات العرفيه مما جرت محاوره الكتاب والسنه على طبقها.)99

انـس گـرفتن به گفت وگوهاى عرفى و فهميدن موضوعها و گزاره هاى عرفى, كه كتاب و سنت برابر آنها شكل گرفته است, از شرايط اجتهاد است.

وحيد بهبهانى نيز, به همين راه حل انديشيده است.

او مى نويسد:

(فـالـلازم عـليه ان يرجع فى ذلك الى غيره من الجماعه الذين لم يتطرق الى اذهانهم شبهه.)100

كـسـى كـه ذهـن او به شبهه دچار شده و از فهم عرف باز مانده است, به ديـگـران كـه ذهن آنان از شبهه هايى اين چنين خالى است, بايد مراجعه كند.

1. اثر پذيرى منفى اصول از فلسفه:

بسيارى از اصوليان مباحث اصولى را بـا روشـهـا و نگاههاى فلسفى رقم مى زنند. به يقين اين بهره گيرى در جـاهـايى درست است; اما در جاهايى هم انحراف را در بحثهاى اصولى سبب شده است.

عـلامـه طـباطبايى, كه رشد فلسفه در عصر كنونى وامدار تلاشها و انديشه هـاى اوسـت, بـه ايـن بـهـره گيرى نادرست توجه نشان داده و از آن به درآمـيـختگى قاضايا و مفاهيم اعتبارى با حقيقى ياد كرده است. او, با ايـن حـال, گـاه در اصـول از روشها و واژه هاى فلسفى بهره جسته است. روشـنـگـرى موضوع و زواياى آن, به مقال و بحثى ديگر نيازمند است. در ايـن جا, تنها در پى ثابت كردن اين نكته هستيم كه شناخت به آفاتى از ايـن دست, يكى از شرايط اجتهاد است كه كم تر به آن پرداخته شده و در صورت پرداختن زواياى آن به درستى بررسى نشده است.

امـام خـمينى به موضوع اثرپذيرى اصول از فلسفه, توجه نشان داده است. وى در بـحث احكام خمسه, وجود نسبت تضاد بين آنها را نمى پذيرد و بحث اصـولـى اجـتـمـاع امـر و نهى را بر اساس اين نگاه فلسفى به پيش نمى برد.101

2. عـرصـه بهره گيرى از پيش نيازها در استنباط:

در اين زمينه نيز مى توان از دو آفت نام برد:

الـف. تـنـگ شدن مجال بر بكار بستن قاعده هاى برخى از پيش نيازها در نـتيجه فعال بودن برخى ديگر: گاه استنباط كننده, بى آن كه خود بداند بـه خـاطـر اثـرپـذيرى از قاعده هاى اصولى از به كار بستن قاعده هاى ديـگـر دانشها غافل مى ماند (اين موضوع را به دليل اهميت جداگانه در بخش دوم, زير عنوان: (ذوق فقهى) بررسى خواهيم كرد.)

ب. اثـر پذيرى شيوه استنباط از يكى از شيوه هاى دانشهاى پيش نياز: و حيد بهبهانى به اين موضوع توجه نشان داده است:

(انـه يخرب الفقه بسبب انس ذهنه بغير طريقته والف فهمه بطريقه الكلام و امـثـاله كما شاهدنا كثيرا من الماهرين فى العلوم من اصحاب الاذهان الدقيقه السليمه انهم خربوا الفقه من الجهه التى ذكرناها.)102

گـاه بـه سـبـب انـس داشـتـن ذهن به غير روش فقه و خوى گرفتن با روش دانـشـهايى مانند: كلام و... فقه ويران مى گردد, همان گونه كه بسيارى از عـالـمـان ماهر در علوم را مى بينيم; اين كه داراى ذهنهاى دقيق و سالمى هستند; اما به دليل آنچه ذكر شد, فقه را خراب كرده اند.