دلايل حجيت عرف - جایگاه مصلحت در اندیشه امام خمینی نسخه متنی

دلايل حجيت عرف

1."خُذِ العفو و امر بالعُرف". بنابراين كه مقصود از عرف در آيه، عادت‏ها و رفتار مردم باشد و اين كه خداوند رسول(ص) را فرمان مي‏دهد كه بر طبق عرف فرمان دهد، دلالت بر اعتبار عرف مي‏كند.43

پاسخ: به قرينؤ امر به عفو از افعال جاهلان در اول آيه و اعراض از آنان در آخر آيه روشن مي‏گردد كه مقصود از عرف، افعال و رفتاري است كه عقل و شرع آن را تاييد كرده باشند.

اين پاسخ از آن جهت مورد نقد است كه آن دسته از افعال و رفتار مرسوم در بين مردم كه جاهلانه نيست، ولي عقل و شرع نسبت به آن ساكت مي‏باشد، چه جايگاهي دارند و آيا مي‏توان در اين‏گونه موارد عرف را منبع تعيين حكم قرار داد؟!!

بنابراين بهتر است كه بگوييم فرمان به عرف، عرف را دليلي مستقل در عرض ادله قرار نمي‏دهد، بلكه محتمل است كه عرف را طريقي براي فهم و انطباق حكم شرعي در خارج قرارداده باشند. بنابراين عرف موضوعيت ندارد.

2. روايت عبداللّه بن مسعود از پيامبر(ص): "ما رَآه المسلمون حَسَناً فهو عنداللّه حَسَن".44

پاسخ: احتمال داده شده كه اين جمله، كلام ابن مسعود باشد نه سخن پيامبر(ص)، ثانياً:عرف با عوالم حسن رابطه‏اي ندارد، زيرا در بسياري موارد مبتني بر حسن نيت، عرف‏ها و عادات بسيار در بين مردم رايج است كه علت حسن آن‏ها معلوم نيست و عرفي كه عقل، حسن آن را درك كند بسيار اندك است و در اين موارد نادر هم دليلي مستقل در عرض عقل نخواهد بود.45

3. تاييد بسياري از عادت‏ها و عرفيات عرب به وسيلؤ شارع، همانند برخي مسايل ديات، قسامه و... دليل بر اعتبار عرف مي‏باشد.46

پاسخ اين دليل روشن‏تر از آن است كه نيازي به توضيح داشته باشد، زيرا در اين موارد، به دليل حكمتي كه مدنظر شارع بوده، عرف مورد امضا قرار گرفته، بنابراين حجيت و اعتبار عرف در اين قبيل مسايل، مستند به آيات و روايات بوده و دليل مستقلي در عرض ادله به شمار نمي‏رود.

نظر شيعه در مورد عرف

استاد محمد تقي الحكيم، نظر شيعه را در مورد عرف چنين بيان مي‏كند: "عرف در سه زمينه كاربرد دارد:

1. عرفي كه در موارد فقدان نص، كاشف از سيره رايج در زمان معصومين(ع) و اقرار ايشان بوده و در نتيجه حكم شرعي را برملا مي‏سازد، اين در صورتي است كه عرف، عرف عام بوده و ما را به زمان معصوم(ع) برساند.