خطبه 045-گذرگاه دنيا - شرح نهج البلاغه نسخه متنی

خطبه 045-گذرگاه دنيا

خطبه در يك نگاه:

اين خطبه در واقع از دو بخش تشكيل شده، بخشى از آن حمد و ثناى الهى است، و بخش ديگرى مذمت دنيا، و هشدار به مردم براى تهيه زاد و توشه آخرت است، و به نظر مى رسد كه بخشهاى قابل ملاحظه اى از اين خطبه طولانى در كلام رضى نيامده است، به همين دليل پيوند روشنى در ميان دو بخش خطبه ديده نمى شود، ولى هر دو بخش در عين فشردگى بسيار پر معنى و هشداردهنده است.

ترجمه:

ستايش ويژه خداوندى است كه كسى از رحمتش مايوس نمى شود و هيچ جا و هيچ كس از نعمتش خالى نيست، از مغفرت و آمرزش او كسى نوميد نمى گردد و از پرستش و عبادتش نمى توان سرپيچى كرد، همان خدايى كه رحمتش دائمى و زوال ناپذير و نعمتش هميشگى و جاودانى است! دنيا سرايى است كه فنا بر پيشانيش نوشته شده و جلاى وطن براى اهل آن مقدر گرديده است، دنيا (ظاهرا) شيرين و سرسبز (و دل انگيز و وسوسه آميز) است، اما به سرعت در علاقه مندانش نفوذ مى كند، و با قلب و روح آن كس كه به آن نظر افكند مى آميزد، بنابراين سعى كنيد با بهترين زاد و توشه اى كه در اختيار شماست از آن كوچ نماييد، و بيش از نياز و كفاف از آن نخواهيد، و زائد بر آنچه حاجت داريد از آن نطلبيد.

شرح و تفس
ير: رحمت بى پايان خدا در بخش اول اين خطبه سخن از حمد و ثناى الهى است، با تعبيراتى بسيار پرمعنى و حساب شده، و در آن به شش وصف از اوصاف الهى اشاره شده كه هر كدام دربرگيرنده نعمتى است كه مى تواند انگيزه حمد و ثنا و پرستش او شود.

نخست مى فرمايد: ستايش ويژه خداوندى است كه كسى از رحمتش مايوس نمى شود.

(الحمد لله غير مقنوط من رحمته).

چگونه ممكن است از رحمت بى پايان او مايوس شد در حالى كه خودش مى فرمايد: (و رحمتى وسعت كل شى) رحمت من همه موجودات را فراگرفته است.

و نيز از زبان يعقوب پيامبر خدا مى فرمايد: (لا يياس من روح الله الا القوم الكافرون) از رحمت خدا مايوس نشويد كه تنها كافران از رحمت خدا مايوس مى شوند.

از زبان پيامبر بزرگ ابراهيم نقل مى كند (و من يقنط من رحمه ربه الا الضالون) چه كسى از رحمت پروردگارش مايوس مى شود جز گمراهان؟! بنابراين انسان در هر شرايطى باشد و هر قدر آلوده به گناه گردد باز بايد به سوى خدا برگردد، و از رحمتش مايوس نباشد كه اين ياس كفر و ضلالت و بزرگترين گناهان است.

و در جمله دوم مى فرمايد: و هيچ جا و هيچ كس از نعمتهايش خالى نيست (و لا مخلو من نعمته).

همانگونه كه در قرآن آمده: (الم تروا ان الله
سخر لكم ما فى السموات و ما فى الارض و اسبغ عليكم نعمه ظاهره و باطنه)، آيا نديديد كه خداوند آنچه در آسمانها و زمين است مسخر شما كرده، و نعمتهاى آشكار و پنهان خود را به طور گسترده بر شما ارزانى داشته است؟! و براى تكميل اين سخن در جمله سوم اضافه مى كند و از مغفرت و آمرزش او كسى نوميد نمى گردد.

(و لا مايوس من مغفرته).

چرا كه خودش فرموده: (قل يا عبادى الذين اسرفوا على انفسهم لا تقنطوا من رحمه الله ان الله يغفر الذنوب جميعا انه هو الغفور الرحيم)، بگو اى بندگان من كه بر خود اسراف و ستم كرده ايد! از رحمت خدا نوميد نشويد كه خدا همه گناهان را مى آمرزد، زيرا او بسيار آمرزنده و مهربان است.

اين جمله هاى تكان دهنده كه با انواع لطف و عنايت الهى همراه است چنان سفره رحمت و مغفرت او را گسترده كه همگان مى توانند بر سر آن بنشينند، حتى در حديثى از پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم آمده است: در روز قيامت آنچنان خداوند دامنه مغفرت خود را مى گستراند كه به فكر احدى خطور نكرده است، تا آنجا كه حتى ابليس هم در رحمت او طمع مى كند! ليغفر الله يوم القيامه مغفره ما خطرت قط على قلب احد حتى ابليس يتطاول اليها! و در حديث نبوى ديگرى مى خوانيم:

خداوند عز و جل يك صد رحمت دارد كه يكى از آنها را بر زمين نازل كرده و در ميان مخلوقاتش تقسيم نموده است و آنچه از محبت و رحم و مروت در ميان آنها است از آثار همان يك جزء است، و نود و نه جزء ديگر را جهت خودش براى روز قيامت ذخيره كرده است! و از آنجا كه توجه به اين امور سبب گرايش بندگان به عبادت او مى شود در چهارمين جمله مى فرمايد: از پرستش و عبادتش نبايد سرپيچى كرد (و لا مستنكف عن عبادته).

چرا كه با آن همه نعمت و رحمت، استنكاف از عبادت او جز عذاب و خوارى نتيجه اى ندارد قرآن مجيد مى گويد: (و اما الذين استنكفوا و استكبروا فيعذبهم عذابا اليما و لا يجدون لهم من دون الله وليا و لا نصيرا)، و آنها را كه ابا كردند و تكبر ورزيدند مجازات دردناكى خواهد كرد، و براى خود غير از خدا سرپرست و ياورى نخواهند يافت! سپس در بيان پنجمين و ششمين مواهب الهى مى فرمايد: همان خدايى كه رحمتش دائمى و زوال ناپذير است (نعمتش هميشگى و جاودانى و هر زمان نعمت تازه اى از او فرامى رسد) (الذى لا تبرح منه رحمه، و لا تفقد له نعمه).