نكته ها:
1- هجوم بى سابقه و مشتاقانه به امام عليه السلام در خطبه هاى نهج البلاغه مكرر به اين مضمون برخورد مى كنيم كه مسلمانان در آغاز بيعت با امام عليه السلام يا در بعضى از حوادث بعد از آن، هجوم مشتاقانه و عجيبى به سوى امام عليه السلام كردند تا آنجا كه وضع، غير عادى و از كنترل خارج شد و بيم آن مى رفت كه عده اى زير دست و پا از ميان بروند اين هجوم عجيب از كجا سرچشمه گرفت؟ ظاهرا دليلى جز اين نداشت كه مردم از شرايط زمان خلفا، مخصوصا عثمان و زير پا ماندن ارزشهاى اسلامى و تقسيم ناعادلانه بيت المال در ميان منسوبين خليفه و دادن پستهاى كليدى كشور اسلامى به دست نااهلان، چنان ناراحت و نگران بودند كه براى نجات خود راهى جز پناه بردن به كسى كه تمام ارزشهاى اسلامى را در وجود او جمع مى ديدند، نداشتند.آرى آنها تشنه عدالت بودند.تشنه اسلام راستين و ناب، تشنه معارف قرآنى و خالى از هرگونه آميختگى با خرافات و پيشداوريهاى نادرست، و همه اين امور را در امام اميرالمومنين عليه السلام مشاهده مى كردند و تشنه كامان، به هنگام مشاهده آب هرگز به سراغ سراب نمى روند و عاشقانه به آب زلال و گوارا روى مى آورند.اين هجوم عظيم و بى سابقه از يك سو دليل بر عظمت مقام امام عليه السلام و از سوى ديگر دليل بر ناراحتى شديد مردم از وضع سابق بود و اين هر دو درخور بحثهاى گسترده تاريخى است.2- بر سر دو راهى جنگ و صلح، و ايمان و كفر! در بخش اخير خطبه مشاهده كرديم كه امام عليه السلام خود را بر سر دو راهى مى بيند يا جنگ يا انكار آنچه پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و سلم آورده است.اين به خاطر آن است كه جنگ با تمام زشتيها و عواقب ش
وم و مرگبارش، گاه تنها راه مبارزه با ظلم و فساد و بى عدالتى و تنها وسيله ريشه كن كردن فساد در زمين است.به همين دليل يكى از اهداف متعدد جنگ در قرآن مجيد خاموش كردن آتش فتنه و بازگشتن طاغيان و گردنكشان به سوى عدل الهى شمرده شده است: (و قاتلوهم حتى لا تكون فتنه) با آنها پيكار كنيد تا فتنه خاموش گردد (فقاتلوا التى تبغى حتى تفى ء الى امر الله)، با گروه تجاوزگر و ظالم پيكار كنيد تا به فرمان خدا باز گردند و در چنين مواردى رهبران الهى، عافيت طلبى را رها كرده و به استقبال شدايد جنگ و ناملايمات آن مى شتافتند، چرا كه از دست دادن آرامش دنيا در برابر از دست دادن سعادت آخرت براى آنها دشوار نبود!