درس 59: مصونيت از خطا و اشتباه - عقاید اسلامی در پرتوی قرآن حدیث و عقل نسخه متنی

از اين گذشته صدور يك سلسله معاصي همان طور كه باعث تنفر مردم مي شود، موجب سلب اعتماد و اطمينان به گوينده نيز مي گردد، و منطق (اُنظُر الي ما قالَ وَ لا تَنظُر اِلي مَن قال) (18) .فقط درباره يك دسته از مردم مؤثر است كه مي توانند ميان شخصيت گوينده و سخن او فرق بگذارند، ولي درباره نوع مردم كه به ارزش سخن از دريچه شخصيت گوينده و پاكي و طهارت و قداست او مي نگرند اين منطق مؤثر نيست.

اين بيان همان طور كه حاكم بر لزوم عصمت پس از رسيدن به مقام پيامبري است هم چنين حاكم بر وجوب عصمت قبل از آن نيز مي باشد؛ زيرا شخصي كه مدت ها عمر خود را در گناه و لا ابالي گري و در جنايت و خيانت بگذراند، مردي كه مدتها منادي ستم و فحشا باشد، بعدها هر چه هم توبه كند و انقلابي روحي و معنوي در او پديد آيد، سپس منادي عفت و تقوا و احسان و نيكي گردد، از آن جا كه خاطرات سوء و تلخِ اعمال او در دل ها محفوظ مي باشد نوع مردم نسبت به دعوت او بدبين بوده تصور مي كنند كه او در اين ادعا راه ريا كاري پيش گرفته و از اين طريق قصد فريب مردم را دارد و سرانجام مردم به گفته هاي او از دريچه ترديد مي نگرند و باور نمي كنند كه او راست گو باشد، به ويژه در مسائلي كه جنبه تعبدي دارد و عقل و تجربه راهي براي ثبوت آن ندارد.

سخن كوتاه اين كه قبول يك شريعت در عقايد و احكام، همگي براساس استدلال و تجربه نيست تا شخص پيامبر مانند يك فيلسوف و يا يك معلم از آن راه وارد گردد، و در پرتو استدلال، سخنان خود را به كرسي بنشاند، بلكه شريعت براساس وحي و تعاليم آسماني است كه بشر در طول قرون به اسرار و فلسفه و علل آن پي مي برد و شرط رهبري در اين مسائل به وجود آمدن يك نوع اعتماد صددرصد در دل پيروان اوست كه آن چه را مي شنوند وحي الهي و عين واقع بدانند و اين حالت در مردم درباره رهبري كه صفحات زندگي وي درخشان و روشن نباشد هرگز به وجود نمي آيد. (19) .

درس 59: مصونيت از خطا و اشتباه

هدف اين بحث آن است كه روشن شود پيامبران نه تنها بايد در برابر گناه مصون باشند، بلكه بايد در پرتو تأييدات خداوندى، از هر نوع اشتباه ديگر نيز پيراسته باشند. سهو و اشتباه درباره پيامبران در اين سه مورد امكان پذير است كه به طور اجمال بررسي مي شود:.

1. اشتباه در تبليغ آيين خدا و بيان احكام الهى؛.

2. خطا در انجام وظايف مذهبي اعم از فردى، مانند اشتباه در ركعات نماز و يا اجتماعى، مانند كشتن فرد بي گناه؛.

3. اشتباه در امور روزانه زندگى.

اشتباه پيامبران در امر تبليغ به دلايلي كه درباره عصمت آنان از گناه بيان كرديم، ممنوع است و امكان اشتباه در اين قسمت، اعتماد عمومي را درباره تعاليم آنان از بين مي برد؛ زيرا نخستين پايه تربيت، اعتماد به گفته مربي است. اگر كسي در قسمتي از تعاليم يك مربي اخلاقى، احتمال خطا و اشتباه بدهد هرگز در خود، كششي براي عمل به تعاليم او احساس نمي كند و به همين جهت علماي عقايد در اين موضوع، اتفاق نظر دارند كه پيامبران الهي در تبليغ فرمان ها و دستورهاي آسماني از اشتباه و خطا مصون و محفوظند.

به بيان روشن تر، هرگاه ما در يكي از تعاليم و دستورهاي پيامبري احتمال خطا و اشتباه بدهيم، در ساير برنامه ها و فرمان هاي او نيز اين احتمال خطا را مي دهيم و در اين صورت هرگز بر خود لازم نمي بينيم كه از گفتار وي پيروي كنيم.

درباره مورد دوم، يعني اشتباه در عمل به وظايف مذهبى، دو نظر وجود دارد:.

معروف ميان دانشمندان بزرگ اسلام اين است كه پيامبران از خطا و اشتباه در اين قسمت نيز مصون و معصومند و گواه آن نيز روشن است، زيرا موضوع جلب اعتماد مردم كه پايه تربيت و اصلاح اجتماع است ايجاب مي كند كه پيامبر در عمل به وظايف مذهبي نيز از اشتباه مصون باشد؛ زيرا اشتباه در اين قسمت كم كم سبب مي شود كه مردم به تعاليم و گفته هاي وي به ديده ترديد و شك بنگرند، زيرا با خود چنين فكر مي كنند كه وقتي پيامبر در مقام عمل به وظايف شخصى، خطا مي كند از كجا معلوم كه در بيان احكام و وظايف مردم اشتباه نكند.

به همين دليل در مورد سوم هم بايد گفت: پيامبر در كارهاي عادي خود نيز دچار اشتباه نمي شود؛ زيرا درست است كه اشتباه در امور روزانه و عادي ملازم با اشتباه در بيان احكام الهي نيست، چه بسا ممكن است كسي از جانب خداوند در بيان احكام و معارف كاملاً مصونيت داشته باشد، ولي در امور عادي و روزانه كه اشتباه در آنها به جايي ضرر نمي زند خطا كار گردد و تفكيك ميان اين دو قسمت براي دانشمندان امكان پذير است، اما نوع مردم به زحمت مي توانند ميان اين دو موضوع فرق بگذارند. چه بسا با ديدن خطا و اشتباهي در امور جزئي و عادى، به كليه تعاليم وي بدگمان شده و در تمام گفته هاي او احتمال اشتباه دهند، و سرانجام اعتماد و اطمينان به گفته او كه پايه تربيت است از ميان برود.