لطفا منتظر باشید ...
6- غضب
در مقابل حلم و بردباري، صفت مذموم خشم و غضب افراطي قرار دارد كه اتّصاف بدان موجب خسران و زيان دنيا و آخرت انسان ميگردد.براي روشن شدن كلام فوق، اين بحث را به سه مرحله تقسيم ميكنيم:
1. مذموم بودن غضب
پيامبر گرامي اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ در مقام بيان مذمت خشم و غضب، آن را تباه كنندة ايمان معرفي نمودهاند:الغضبُ يُفسدُ الايمانَ كما يفسد الصّبر العسل.[1]همان گونه كه «صبر»[2] عسل را فاسد مينمايد، غضب نيز ايمان را تباه ميگرداند.غضب به قدري مورد مذمت قرار گرفته كه امام صادق ـ عليه السلام ـ ميفرمايند:الغضبُ مِفتاحُ كُلِّ شَرّ.[3]غضب و خشم كليد هر بدي و شري است.و نيز فرمودهاند: در تورات نوشته شده كه خداوند فرمود: اي پسر آدم! مرا به هنگام غضب ياد كن تا تو را در هنگام خشم و غضب ياد كنم[4] (يعني مرا ياد كن تا خشم خود فرو بري و آرام گيري).امام باقر ـ عليه السلام ـ ميفرمايند: كسي كه جلوي خشم خود نسبت به مردم را را بگيرد خداوند او را در قيامت از عذاب حفظ ميكند.[5]2. حقيقت غضب
همان گونه كه انسان از درون، به وسيلة تعارض حرارت و رطوبت در معرض فنا قرار دارد، و خوردن و آشاميدن، او را از نيستي و هلاكت ميرهاند، از برون نيز به واسطه عوامل طبيعي هم چون چنگ و دندان و وسايل غير طبيعي، مانند شمشير و تفنگ و... در معرض هلاكت است. آن چه موجب دفع اين خطر بيروني ميشود، قوة غضب نام دارد. حال اگر اين غضب در مقابل فرد پايينتر از خود باشد، به صورت انبساط خون و ايجاد قدرت براي مقابله، ظاهر ميشود، ولي اگر در برابر شخص برتر و بالاتر باشد و يأس و نااميدي از انتقام گرفتن هم در او باشد خون در قلب منقبض ميگردد.مردم در برابر قوه غضب سه حالت دارند: حالت افراط، حالت تفريط و حالت اعتدال. كه حالت سوم يعني ميانه روي، ممدوح و پسنديده است. و اين بدان جهت است كه انسان هرگز بدون داشتن غضب و خشم معتدل قادر به زيستن نيست، چرا كه زندگي به دفاع از خود و برخورد با دشمنان نياز دارد.3. معالجه غضب
بعضي معتقدند كه براي علاج هر چيزي ميبايست مادة آن چيز را از بين برد، و هر مرضي را بايد با قطع ريشهاش درمان نمود. لذا براي معالجه غضب نيز بايد اسباب و مواد اصلي آن را نابود كرد.حضرت عيسي ـ عليه السلام ـ اسباب و مواد اصلي غضب را در حديثي چنين بيان ميكند:عجب (خود بزرگ بيني).زهو (كبر).مزاح (شوخي).هزل (فكاهي)هزء (مسخره كردن).تعبير (عيب جويي).غدر (خيانت و نقض عهد).شدت حرص (طمع زياد).مماراة (عداوت). مضاده (كينه توزي).[6]اما به طور كلي براي درمان بيماري غضب، بايد انديشيد كه: امور دنيا اعتباري ندارد و همه چيز از خداوند است و هر مسئلهاي كه پيش ميآيد، به خير و صلاح ميباشد. در اين صورت است كه انسان ميتواند خود را كنترل كرده و خشمگين نشود، زيرا همان گونه كه، قصابي كه گوسفند را سر ميبرد، يا يك جراح كه قسمتي از بدن را مجروح ميكند (چون نفع كار آنها براي مردم معلوم است) مورد غضب ديگران واقع نميشوند، همان طور نيز اگر معرفت كامل به خداوند پيدا شود، همة اموري كه پيش ميآيد نافع تشخيص داده شده و هرگز خشم و غضب پديد نميآيد.لازم به توضيح است كه معالجه غضب بدين معني نيست كه در همة موارد غضب مذموم است و اصلاً نبايد خشمگين شد، بلكه ميبايست آن را تعديل نموده و در مواردي حتي واجب ميشود آن را بروز داد. اين دو گانگي داراي معيارهاي خاصي است كه بايد پيوسته در نظر باشد.
نقل شده كه پيامبر گرامي اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ براي امور دنيوي عصباني نميشدند، اما براي دين و طلب حق غضبناك ميگرديدند، به طوري كه چهرة مباركان بر افروخته ميشد و تا مظلوم يا حق را ياري نميكردند، غضبشان فرو نمينشست.اين اساس معيارها در غضب و خشم ممدوح و مذموم است، كه بايستي مورد توجه همگان و سر لوحه زندگي همة پيروان آن حضرت قرار گيرد.
حال اگر انسان به واسطه عامل يا عواملي در موردي كه خشم مذموم است غضب كرد، ميتواند به وسيلة راههاي علمي و عملي از خود دور كند.
راههاي درمان و معالجة خشم و غضب را ميتوان به طور خلاصه اين گونه بيان كرد:
الف. راه عملي
1. تفكر در فضيلت حلم و كظم غيظ و عفو و ثواب آن.2. ترس از عقاب خدا و باور بر افزوني قدرت خداوند بر هر چيز و اين كه اگر غضب را فرو نشاند، چگونه ميتواند از خشم خدا در امان باشد.3. توجه به عواقب غضب و ايجاد دشمني و حس انتقام گيري و پيش آمدن مشكلات و مصائب آن.4. تجسم زشتي صورت كسي كه غضب ميكند. در اين صورت در مييابد كه خود نيز به هنگام غضب، چه قيافه وحشتناكي پيدا كرده و شبيه گرگ درنده گرديده است.5. توجه به سبب خشم خود و دانستن اين كه شيطان باعث آن بوده و اين عجز و درماندگي او در برابر شيطان است.6. دانستن اين نكته كه غضب او برخاسته از خودخواهي اوست.ب. راه عملي
1. به هنگام غضب ابتدا بگويد: اعوذ بالله من الشيطان الرجيم.2. اگر ايستاده است بنشيند، اگر نشسته است بخوابد(چون انسان هر چه به زمين نزديكتر باشد، توجه به آن كه از خاك آفريده شده و موجود ذليلي ميباشد، او را آرام ميكند).3. اگر باز غضب مرتفع نشد، با آب سرد وضو بگيرد، (چون غضب از حرارت است و آب، حرارت را فرو مينشاند).و اين معناي سخن دُرر بار پيغمبر اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ است كه فرمودند:اِذا غضب احدُكُم فليتوضَّأ بِالماءِ البارِد، فَاِنَّ الغضب مِنَ النّار.[7]
[1] . كافي، ج 2، ص 302.[2] . صبر، داروي گياهي و تلخي است كه تلخي آن موجب از بين رفتن شيريني عسل ميشود.[3] . كافي، ج 2، ص 306.[4] . كافي، ج 2، ص 302.[5] . كافي، ج 2، ص 309.[6] . المحجة البيضاء، ج 5.[7] . المحجة البيضاء، ج 5، ص 307.
