مراحل رشد و شيوع فتنه
تولد و بلوغ
هـنـگـامـى كـه زمينه و شرايط فتنه "پيروى از هوس ها، بدعت در دين و عدم تشخيص حق از بـاطـل" در جـامـعـه، فـراهـم آمد، نطفه فتنه در بطن جامعه شروع به رشد مى كند. فتنه گـران و آشـوب پـيـشـه گـان، هـمـواره بـه گونه اى پنهانى برنامه هاى خود را طرح ريـزى مـى كـنـنـد و افـراد عـادى جـامـعـه، زمـانـى مـتـوجـّه وقـوع فـتـنـه مـى شـونـد كـه مراحل جنينى و رشد فتنه سپرى شده است. ظهور فتنه تواءم با فساد و خون ريزى است و در ايـن حـال ضـعف، ناتوانى و اضطراب، جامعه را از هر سو تهديد مى كند وقتى جامعه بـا چـنين وضعى روبرو شد و درد را به جان لمس كرد و اضطراب و پريشانى را در عمق روح و جـان خـود احساس نمود و به يك باره اشرار را برخود مسلط يافت، درمى يابد كه چه مولود شومى را در دامن پرورش داده است. حضرت على "ع"، نحوه رشد و شيوع فتنه را اين گونه ترسيم مى كند: '... تـَبـْدَاءُ فـى مـَدارِجَ خـَفـِيَّةٍ وَ تـَوُولُ اِلى فـَظاعَةٍ جَلِيَّةٍ شِبابُها كَشِبابِ الْغُلامِ وَ آثارُها كَاثارِ السِّلامِ' [ نهج البلاغه، فيض الاسلام، خطبه 151. ] فـتـنـه هـا كم كم از مراحل ناپيدا و مخفى شروع شده و به درجات شديد و روشن منتهى مى گـردنـد. رشد آن همچون رشد نوجوان "بسيار سريع" است و آثارى كه بر پيكر اجتماع مى گذارند، همچون آثار باقى مانده بر سنگ خارا، زشت و ديرپاست.